BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Bešenovo - selo sa sve manje žitelja

Ispred oronulog Doma kulture nalazi se tabla sa imenima meštana poginulih u NOB i kao žrtve fašističkog terora. Na tabli su imena 187 meštana Bešenova što je ogromna brojka za ovako malo selo. Posebno je tužno što je spomen-obeležje potpuno zapušteno i u korovu a deo ploča je porazbijan kao da nije reč o očevima i dedama ljudi koji i dalje žive u ovom selu.

Pravoslavna Crkva Svetog arhangela Gavrila u centru sela građena je 1814. O crkvi nema puno dostupnih podataka a kada smo je posetili bila je zaključana pa nismo imali prilike da vidimo njenu unutrašnjost i ikonostas. Selo je prema popisu 2011 imalo 841 stanovnika, čekajući konačne podatke novog popisa meštani kažu da ih danas "na spavanju" nema više od 600. Većina kuća deluje kao da u njima niko ne živi a neke su se i srušile.

Ime sela potiče od mađarskog naziva za Pečenege – Biseni, varvarsko pleme koje je imalo značajnu ulogu u odnosima između vizantijske i ugarske države u 11. veku.

Nedaleko od sela nalazi se jezero Beli kamen koje je nastalo u kopu BFC (Beočinske fabrike cementa) na površini od 5 hektara. Tokom eksploatacije lapora i krečnjaka, na dnu kopa izbio je snažan izvor pitke vode koji je ispumpavan u Prnjavorski potok. Nakon napuštanja kopa, stvorilo se jezero dubine 6 metara. Kada smo ga obišli u nedelju popodne bilo je parkirano desetak automobila i isto toliko motocikala i bicikala sa pedesetak kupača koji su uživali u čistoj i hladnoj vodi jezera. Jedan preduzimljivi meštanin postavio je šank sa stolicama i suncobranima za one željne dodatnog osveženja.

Prozori napuštenog Doma kulture u Bešenovo Prnjavoru izlepljeni su umrlicama. Ispred je bista Sime Relića, prvog komandanta Fruškogorskog partizanskog odreda. Prema popisu iz 2011. selo je imalo 83 stanovnika, danas ima dosta vikendica u koje vlasnici povremeno dolaze ali se veruje da "na spavanju" nema više od 20 ljudi. Ako želite da prespavate u ovom gotovo pustom selu to možete da uradite u objektu "Balkan Retreat" koji ima veoma ukusno uređene sobe i zajedničke prostorije. Noćenje u dvokrevetnoj sobi košta 40 eura. Iznad sela nalazi se "Umetnički kamp Fruška gora" čije kapije čuvaju dve drvene skulpture. Slikarka Branka Kolunyić i vajar Miroslav Kovačević Koča, iz Rume, pre 15 godina su došli u Bešenovački Prnjavor. Na Fruškoj gori, na 300 metara nadmorske visine, odlučili su da sviju porodično gnezdo i osnuju umetnički kamp „Fruška gora“, koji će mukotrpnim radom pretvoriti u razvojni centar ovog bivšeg manastirskog imanja. Koča je umro u leto 2020. u 66 godini.

Manastir koji je 1944. bombardovan iz aviona

Manastir Bešenovo je predanju osnovao srpski kralj Dragutin krajem 13. veka. Prvi zvanični podaci o postojanju manastira su turski i potiču iz 1545. Po podacima sa kraja 18. veka zna se da je manastirska crkva već dugo bila ozidana od cigle. 1783. prvi put se spominje zvonik sa kapelom, posvećenoj svetim Kiriku i Juliti. Sledećih decenija podizani su konaci, da bi oni u završnoj fazi bili sa dva sprata i izgrađeni sa tri strane. Ulaz u manastir bio je zapadne, slobodne strane. 1909. oslikan je ikonostas od strane Stevana Aleksića. U manastiru se nalazi grobnica pukovnika Aleksandra Raškovića iz 1773.

Tokom Drugog svetskog rata manastir je uništavan od strane ustaša, da bi bio bombardovan 1944. pred sam kraj rata. Brat Dragan iz bratstva ovog muškog manastira ljubazno nam priča detalje i dramatične istorije Bešenova: "Nemci su podigli avion koji se nalazio kod Grgurevaca i bombardovali su i manastir iz vazduha. Sve je uništeno!" Sačuvani su samo delovi ikonostasa. Pošto je Bešenovo do te mere stradalo u ovom ratu u decenijama posle nije obnavljano. Do 2013. ovo je bio više lokalitet, nego naznaka bilo kakvog manastira. Podignut je drveni zvonik i najavljen početak rada na obnovi ovog najteže stradalog Fruškogorskog manastira. Kopanje temelja za novu manastirsku crkvu i građevinski radovi na obnovi manastira počeli su septembra 2013. Zahvaljujući prilozima dobrotvora izliveni su temelji hrama i prva ploča a pored je izgrađen zvonik na kojeg su vraćena originalna manastirska zvona. Krst je postavljen 10. jula 2015.

Ispred same kapije manastira na klupi pred jedenom od kuća sede dve mlade žene, sestre - i piju vino iz čaša. Obe su rođene u toj kući, jedna je ostala u selu, druga živi u gradu. Pokazujemo im jednu od kuća sa crno-bele fotografije koju smo videli u manastiru - kažu da objekat više ne postoji jer su u bombardovanju srušene i sve kuće u prnjavoru, ne samo manastir.

Negde na polovini puta između Bešenovačkog Prnjavora i raskrsnice kod Crvenog čota nalazi se Ledina i zemljani put koji vodi ka Pinkijevom grobu, tačnije mestu gde je ovaj narodni heroj poginuo. Pomalo zaboravljen i u senci okolnih vikendica, stoji spomen-obeležje narodnom heroju Pinkiju. Boško Palkovljević Pinki je rođen u obližnjem selu Manđelos. Komunista i buntovnik, vođen idealima, istakao se u herojskim akcijama protiv okupatora tokom Drugog svetskog rata. Poginuo je na ovom mestu 10. juna 1942. godine pod napadom Nemaca, pokušavajući da ih zaustavi kako bi se narod povukao u šumu. Njegovi posmrtni ostaci se nalaze na Spomen-groblju u Sremskoj Mitrovica.

Na izlazu iz Bešenovačkog Prnjavora, posle glavne okuke, levo iza atara u udolini, nalazi se Dedina česma. Do izvora vode betonske stepenice, a sam izvor obrastao je u zelenilo i ušuškan je u prijatnu hladovinu.

Između Bešenovačkog prnjavora i sela Šuljam nalazi se kompleks od desetak objekata nekadašnje državne stočne farme. Nakon privatizacije - posed je napušten i potpuno devastiran. Liči na napušteni grad Pripjat kod Černobila. Ostali su prazni valovi za krave, natpis sa slovnom greškom "Privati posed" (bez "n") i grafit novijeg datuma "Drug Tito"...

Tekst i foto: Robert Čoban