VIZIONARKE I DAME VELIKOG SRCA: Eufemija Jović i Sofija Dražić najznačajnije zadužbinarke Starog Bečeja
Povratak u 19. vek i osvrt na velika dela i misiju dve značajne ličnosti, Eufemije Jović i Sofije Dražić, tema je izložbe „Dame velikog srca“ višeg kustosa istoričara Nemanje Karapandžića u Gradskom muzeju u Bečeju, koja je otvorena u petak.
Imao je ovaj grad na Tisi sedam, osam zadužbinarki, ali su pomenute dve najznačajnije.
– Ostavši bez poroda, svoju imovinu, a bile su imućne, darivale su Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini, a imale su i viši cilj, jer je najznačajnije što su osnovale dva fonda kroz koja su se školovala siromašna deca – kaže viši kustos istoričar Nemanja Karapandžić. – Imamo jedan trenutak u 19. veku u Starom Bečeju gde su dve, mogu slobodno da kažem vizionarke tog doba sagledale značaj najvećeg blaga čovečanstva, a to su mladi, koji su bili zalog za budućnost. Bilo je to i ulaganje u svoju državu tako što će se mladi školovati i vraćati, ili ostajati na svojim ognjištima i unaprediti sredinu u kojoj žive.
Od dve kapele jedna pretekla
Eufemija Jović je umrla 1861. godine i sahranjena je u kapeli koju je podigla u centru Bečeja, na mestu hrama Jovana Preteče, koji je mađarska vojska spalila 1849. Tu su preneti i posmrtni ostaci njenog muža sa gradskog groblja. Drugu kapelu sagradila je 1850. na svom salašu na Iđoškom putu, kako bi vrednim paorima omogućila da na lakši način prisustvuju bogosluženju. Vremenom je oronula i uz dozvolu bačkog episkopa Irineja Ćirića 1952. godine je srušena.
Eufemija je rođena u Starom Bečeju 1779. godine u porodici Janković, a 1801. udala se za Stevana Jovića, barona od Sigenberga, proslavljenog vojskovođu austrijske vojske. Fond baronice Eufemije Jović opstao je do 1944. godine, dok nije ustanovljena nova vlast u srezu. Pravo na dodeljivanje sredstava za školovanje imala su deca iz starobečejskog sreza, a u slučaju da ih nije bilo, finansirala bi se deca iz drugih krajeva. Dobijale su se sume za srednje, više i visoke škole. Sve do 1928. samo su muška deca imala pravo na stipendije, a potom su i ženska mogla da konkurišu.
Sofija Dražić rođena je u Vršcu 1806. godine pod devojačkim prezimenom Živanović, a u Stari Bečej je došla pošto se udala za Grigorija Dražića. Ostavši udovica, svu imovinu zaveštala je srpskom narodu, sa željom da se osnuje zadužbinski fond za školovanje sirotih devojaka. Na tu ideju je verovatno došla u doba kada je bila aktivna članica Prosvetne zadruge Srpkinja, kulturnog udruženja osnovanog u Starom Bečeju sa ciljem da što više ženske dece dobije dobro obrazovanje. Devojke su imale mogućnost da pohađaju i škole i univerzitete u drugim evropskim državama kako bi stekle što bolje obrazovanje.
Kuća u Zelenoj ulici
Sofija Dražić je umrla 1895. i sahranjena je u Bečeju, u kapeli na pravoslavnom groblju koju je za života podigla. Dve kuće je zaveštala još 1880. i danas se u jednoj u Zelenoj ulici nalazi sedište Srpske pravoslavne crkvene opštine, a na placu gde se nalazila kuća „na Pijaci“, posle Drugog svetskog rata nova vlast je sagradila Zadružni dom. Kapela na pravoslavnom groblju podignuta 1874. godine posvećena je crkvenom prazniku Prenosu moštiju Svetog Nikole iz Mire u Bari, koji se slavi 22. maja. Ona se danas otvara samo za Zadušnice i liturgiju povodom pomenutog praznika, a oko kapele su grobovi znamenitih predstavnika srpskog naroda iz Bečeja.
Iako, nažalost, nijedna od ove dve zaklade više ne funkcioniše, trag dve vizionarke u Bečeju je još vidljiv. I danas glavni trg krasi zdanje sa velikim natpisom „Zadužbina baronice Eufemije Jović“ iz 1905. godine, koje je objedinjeno sa Gradskom kućom. Delo je čuvenog arhitekte iz Sente Vladimira Nikolića, rođaka tadašnjeg patrijarha Georgija Brankovića, koji je zaslužan za impresivna zdanja koja danas oblikuju identitet Sremskih Karlovaca i Novog Sada.
Iako u testamentu Eufemija ne pominje podizanje svoje zadužbine, verovatno se Srpska pravoslavna crkvena opština odlučila da na mestu njene roditeljske kuće, koja se naslanjala na varošku, podigne novu zgradu posvećenu njoj, u znak zahvalnosti na ostavljenom imanju na upravljanje. Ostavši bez poroda Eufemija je oporukom ostavila Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini u Starom Bečeju 209 lanaca obradive zemlje, dve kapele, tri salašarske zgrade i velelepnu palatu u centru grada.
Izloženo 50 predmeta
Izložbu je otvorila direktor Muzeja Vojvodine Čarna Milinković, a prisutnima su se obratili direktor Gradskog muzeja u Bečeju Akoš Tojzan i autor Nemanja Karapandžić. Veče je sa tri numere ulepšao crkveni hor „Sveti Georgije“ iz Bečeja, kojim je dirigovala Senka Jovanović.
U postavci se nalazi 50 izložbenih predmeta, a zanimljivo je da su iz svih zbirki Gradskog muzeja, sem prirodnjačke – numizmatičke, istorijske, etnološke, likovne i zbirke primenjene umetnosti. Gradsko pozorište iz Bečeja ustupilo je dva predmeta, a Osnovno pismo Sofije Dražić Istorijski arhiv Senta – Odsek za arhivsku građu u Bečeju.
– Posebno se zahvaljujem na velikoj pomoći Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini u Bečeju na čelu sa protojerejom Vladislavom Pajićem, koja nam je ustupila vrlo važan predmet, portret Sofije Dražić, čiji autor, nažalost, nije poznat– rekao je autor izložbe Nemanja Karapandžić.
Projekat je podržan od Ministarstva kulture Republike Srbije, a izložba će trajati do kraja februara, uz mnogobrojne zanimljive propratne programe.
