LOGOR ZA OFICIRE KRALJEVINE JUGOSLAVIJE U OSNABRIKU Ne sme da nestane sećanje na 6.500 hiljada logoraša
Srpskoj javnosti priča o logoru Oflag VIc u nemačkom gradu Osnabrik, u kom je oko 6.500 oficira Vojske Kraljevine Jugoslavije bilo zatočeno od aprila 1941. do proleća 1945, gotovo da je bila potpuna nepoznanica do pre nepune dve godine, kada je istoričar dr Željko Dragić iz Hanovera došao u Vojvodinu, u potragu za potomcima zatvorenika koji su se vratili u domovinu nakon oslobođenja.
Cilj mu je bio da upotpuni saznanja o tim ljudima i sačuva od zaborava njihove sudbine.
Njegovo istraživanje istorije logora i zatočenika na tlu Nemačke već je rezultiralo izložbom, koju je pratio bogato ilustrovan katalog, otvorenoj 2021. godine.
Izložba je priređena u jednoj od zatvoreničkih baraka u Osnabriku - „Baraci 35“, kako se zove i tamošnje udruženje, čija je misija da ne dozvoli da nestane sećanje na šest i po hiljada oficira, od kojih je više od stotinu stradalo u savezničkom bombardovanju logora 1944.
Po rečima dr Dragića, najveći broj logoraša, nakon što je logor raspušten, zbog neslaganja sa novim režimom u domovini ostao je u Nemačkoj ili se iselio u druge zemlje. Jedna od tih zemalja je i SAD u koju je Dragića odvelo u dva navrata njegovo istraživanje.
Procenjuje se da je oko 600 oficira odlučilo da život nastavi u Sjedinjenim Državama.
Na taj korak u većini slučajeva odvažili su se oficiri samci ili oni oženjeni Srpkinjama, manje oni koji su u Nemačkoj sklopili brakove s Nemicama.
Dragić kaže da većina potomaka osnabriških logoraša sada živi u okolini Čikaga, ali su mu se javljali i iz Australije, Južne Afrike, gde su neki oficiri ostavili svoj trag.
Svedoci vremena
U Čikagu je dr Željko Dragić otkrio, između ostalog, ličnu i porodičnu storiju oficira Dragutina R. Krstića iz Valjeva. Po rečima njegovog sina Dragana Krstića (1938), Dragutin je tri godine pred rat postavljen za komandira baterije na ostrvu Žirje u Jadranskom moru, naspram Šibenika. Neposredno pre sloma Jugoslavije polagao je ispit za unapređenje u čin majora. Nakon vesti o kapitulaciji odveo je suprugu, šestomesečnu kćerku i dvoipogodišnjeg Dragana u Valjevo, a on se vratio u Sarajevo, odakle je poslat u logor u Osnabrik. Po oslobođenju 1945. godine preselio se u Linc u Austriji kako bi naučio zavarivanje. U SAD je došao 1950. godine i radio kao crtač dok je pohađao fakultet i stekao diplomu iz industrijskog inženjeringa. Radio je potom za Johnson &Johnson u saveznoj državi Viskonsin. U januaru 1956. godine doveo je decu u Čikago da žive s njim. Dragutin je preminuo 1981. u 71. godini.
– Iako sam oduvek želeo da proširim istraživanje na tlu Amerike, nisam ranije imao vremena ni resursa – kaže nam Željko Dragić.
– Prvi pokušaji da se obratim srpskim konzulatima i udruženjima u Čikagu nisu doneli željene rezultate.
Prelomni trenutak dogodio se prošle godine kada me je Sofija Obradović Scalzitti, čiji je otac bio u logoru, kontaktirala i pozvala da posetim Čikago.
To je otvorilo vrata za intenzivan rad na pronalaženju potomaka i njihovih priča. Tokom boravka u Čikagu, gospođa Sofija Obradović veoma mi je pomogla.
Imao sam priliku da upoznam i gospođu Milicu Vukelić, rođenu 1929. godine. Njeno sećanje na porodice čiji su očevi bili u zarobljeništvu bilo je od neprocenjive pomoći. Kćerka Milice Vukelić, Jelena, udata je za Mirka Popadića, potomka osnabriškog zatvorenika. U kontaktima sa svim tim ljudima došao sam do značajnih otkrića.
Priče Srba logoraša iz Osnabrika, njih oko 5.500, koji su sa Crnogorcima činili najbrojniju grupu zatvorenika, bogate su i fascinantne, po Dragićevim rečima, ali, nažalost, vrlo malo poznate javnosti. Stoga on planira da stupi u kontakt sa srpskim crkvama u Čikagu i okolini kako bi proširio informacije o projektu i podstakao ljude da se jave i podele svoje priče s njim, što bi upotpunilo njegov rad.
– Planiram da u avgustu ove godine organizujem izložbu u Čikagu i Beogradu povodom osamdesetogodišnjice oslobađanja logora. Mislim da je to, kada je reč o Čikagu, sasvim logičan potez s obzirom na to da u tom američkom gradu živi veliki broj potomaka srpskih logoraša, kao i prvih srpskih doseljenika koji su stigli tamo još početkom 20. veka. Imao sam čast da dobijem blagoslov od mitropolita srednjezapadnoameričkog i novogračaničkog Longina, što smatram veoma važnim. Paralelno pripremam knjigu pod nazivom „Svedoci vremena“, koja će biti posvećena potomcima logoraša iz Osnabrika. Do sada sam sakupio više desetina priča, a u knjizi će biti obuhvaćeno nekoliko. Svaka priča će biti propraćena fotografijama i dokumentima kako bi se očuvala uspomena na njihove živote i sudbine – kaže Dragić.
Istraživanje se nastavlja
Istraživanje Željka Dragića se nastavlja. Zahvaljujući tekstovima o toj temi u našem listu javio mu se određen broj potomaka logoraša čime je upotpunio korpus priča o njima. On poručuje potomcima da ga kontaktiraju na brojeve telefona 49 173 606 54 38 i 381 65 6191416, te na mejl adresu [email protected] i ispričaju sudbinu njihovih očeva i rođaka kako bi ih zabeležio.
Tokom istraživanja u Americi naš sagovornik kaže da je došao do saznanja da su potomci osnabriških zatvorenika u Čikagu većinom školovani i uspešni ljudi, kao što je to slučaj i sa potomstvom logoraša u Srbiji.
Do sada je stupio u kontakt sa oko 30 potomaka iz različitih delova sveta, uključujući Ameriku, Australiju i Južnu Afriku. Interesantno je, napominje, da neki potomci i dalje održavaju kontakt sa rođacima u Srbiji.
Jedna od njih, osmadesetčetvorogodišnja Mirjana Božinović Gavrilović, za razliku od većine, detinjstvo je provela u Detroitu, a ne u Čikagu.
– Zanimljivo je da poseduje veliki broj očevih rukotvorina iz logora i dobro pamti njegove priče o vremenu provedenom u zatočeništvu. Mirjana čuva taj deo istorije s posebnim ponosom. Te priče nisu samo porodične uspomene, već i važne lekcije iz istorije – naglašava dr Željko Dragić.
Za „Baraku 35“ u Osnabriku, u kojoj je otvorena izložba o logoru, a koji se od drugih razlikovao po tome što je u njemu bila poštovana Ženevska konvencija koja je garantovala humano postupanje prema oficirima, Dragić kaže da ona predstavlja značajno mesto sećanja.
On dodaje i da postoje planovi za unapređenje sadašnje postavke kako bi se njeno istorijsko značenje još bolje istaklo.
– Radimo na tome da ona postane centralno mesto obeležavanja istorije ovog logora i njegovih zatvorenika – poručuje naš sagovornik koji trenutno sa kćerkom Gretom živi u Ravnom Selu.
Zorica Milosavljević
Foto: privatna arhiva