Varničenje u Južnom kineskom moru

Najbolje vreme za posetu tananim ostrvima, kamenitim i poluveštačkim peščanim, je između januara i aprila. Kada se davno autor ovog teksta kupao u Južnom kineskom moru krajem maja, voda je bila pretopla.

Sada je početak jula i na Južnom kineskom moru je još toplije, možda zato što jača razmena optužbi među političarima i vlada oluja u odnosima među državama u regionu kao i onim izvan. Očekuje se da 12. jula Međunarodni arbitražni sud u Hagu donese presudu u sporu koji su Filipini pokrenuli u teritorijalnom sporu sa Narodnom Republikom Kinom. Zvanični Peking odbacuje nadležnost suda i poručuje da je samo dijalog direktno zainteresovanih strana, bez mešanja spolja, način za rešavanje sporova. Pogotovo što su neslaganja Kine i Filipina, tek jedan u nizu teritorijalnih razmirica između zemalja u regionu.



U geopolitičkom smislu je Južno kinesko more, izuzetna vodena površina. To je druga najvažnija pomorska linija na svetu. Kroz tesnace Malaka, Sunda i Lombok prolazi preko 50 odsto ukupne godišnje tonaže svetske trgovačke mornarice. Više od 10 miliona barela sirove nafte dnevno prođe samo kroz prolaz Malaka. U regionu leže dokazana nalazišta 7,7 milijardi barela nafte, a računa se da ih je ukupno 28 milijardi. Rezerve prirodnog gasa su procenjene na oko 266 biliona kubnih stopa.



Područje Južnog kineskog mora i njegova ostrva su predmet konkurentskih prava na suverenitet nekoliko zemalja. Teritorijalni sporovi ga čine potencijalno najopasnijom tačkom sukoba u Aziji. Ondašnji Južni Vijetnam i Kina su zbog jednog od arhipelaga, Paraselskih ostrva (na kinskom Siša), vodili kratkotrajan rat 1974, sa desetinama poginulih vojnika. Od tada čitav arhipelag pripada Kini.

Administracija doskorašnjeg filipinskog predsednika Beninja Akina je u januaru 2013. jednostrano, bez dogovora ili saglasnosti Pekinga pokrenula pred Međunarodnim tribunalom za Zakon o pravu mora (ITLOS) obavezujuću sudsku proceduru u sporu sa istočnim susedom oko “pomorskog razgraničenja” u Južnom kineskom moru. Petočlano sudsko veće kojim predsedava sudija iz Gane, a članovi su iz Francuske, Poljske, Holandije i Nemačke, ocenilo je u oktobru 2015, da je nadležno da razmatra sedam od 15 podnesaka Manile. Presuda treba da bude doneta u utorak.



Sažeto, Filipini tvrde da tzv. linija devet odrezaka, demarkaciona crta koja decenijama određuje teritorijalne dosege Kine u Južnom kineskom moru, nije valjana jer krši sporazume Konvencije Ujedinjenih nacija o pomorskom pravu (UNKLOS) o ekskluzivnim ekonomskim zonama (200 nautičkih milja od obale pojedine države) i teritorijalnim vodama (12 nautičkih milja od obale). Filipini navode i da obrisi u Južnom kineskom moru, poput većine ostrva iz arhipelaga Spratli (ili Nanša), ne pružaju uslove za održivi ljudski život, pa ne mogu imati vlastito teritorijalno dno kako je to definisano konvencijom UN, koje je deo teritorijalnih voda.



Kina odbija da učestvuje u arbitraži navodeći, pored ostalog, da je u nekoliko sporazuma s Filipinima utvrđeno da bilateralni pregovori budu korišćeni za rešavanje graničnih nesporazuma. U Pekingu, takođe, optužuju Filipine za kršenje Deklaracije o ponašanju strana u Južnom kineskom moru (DOC), sklopljenom 2002. između članica Udruženja zemalja Jugoistočne Azije (ASEAN) i NR Kine, kojom su takođe dogovoreni bilateralni pregovori kao sredstvo za razrešenje graničnih i drugih sporova. Kina je, dalje, u decembru 2014. objavila i pozicionioni dokument ukazujući da spor nije predmet arbitraže jer je u krajnjoj liniji pitanje suvereniteta, a ne prava na eksploataciju resursa. Pitanja teritorijalnog suvereniteta, pak, nisu nadležnost UNKLOS-a.



Kina je prilikom ratifikacije konvencije UN 1996. objavila deklaraciju kojom je potvrdila suverenitet nad svim svojim arhipelazima i ostrvima, uključujući i Spratli. Više od toga, 2006. je objavila deklaraciju u vezi člana 298. UNKLOS-a, koji je opcija o izuzeću sporova, pa i o pomorskoj demarkaciji. Peking je iskoristio pravo da bilo koje pitanje suvereniteta i pomorske demarkacije izuzme od nadležnosti mehanizma rešavanja sporova u okviru UNKLOS-a. Više od 30 država u svetu je objavilo sličnu deklaraciju, a među njima i sve ostale četiri stalne članice Saveta bezbedosti UN: Sjedinjene Američke Države, Ruska Federacija, Velika Britanija i Francuska.



U Kini (i u njenoj otcepljenoj pokrajini Tajvanu) ističu kako su ostrva u Južnom kineskom moru bila kineska teritorija odvajkada. Kina je prva otkrila, dala nazive i počela da koristi blagodeti ostrva u Južnom kineskom moru i neprekidno imala suverenu vlast nad njima.



U Pekingu podsećaju da su i u nedavnoj istoriji, pri kraju Drugog svetskog rata podneti obimni, jasni i uverljivi dokazi da Kina ima suverenitet nad Spratli ostrvima i da je to uvažila međunarodna zajednica, uključujući i SAD. Ovo se može naći u veoma važnim međunarodnim sporazumima i deklaracijama, poput onih iz Kaira 1943, iz Potsdama 1945, mirovnog sporazuma iz San Franciska 1951. i drugih.



Prema viđenju u Pekingu, sadašnje pitanje Južnog kineskog mora ima dva nivoa. Prvi i suštinski su teritorijalni sporovi oko Nanša tj. Spartla ostrva koja su neke od susednih obalskih zemalja 1970-tih “ilegalno okupirale”. Naime, sada Vijetnam kontroliše 26 ostrva, Filipini osam, a Kina devet. Manji broj je u posedu Malezije, Tajvana i Bruneja. Tu su i sporovi nastali preplitanjem tvrdnji o pomorskim pravima i interesima u nekim od područja Južnog kineskog mora. Do tih sporova je došlo pošto je 1982. potpisan UNKLOS.



Drugi nivo se tiče političkih i vojnih intervencija u Južnom kineskom moru “nekih spoljnih zemalja što je dovelo do povećanja zategnutosti u regionu.” “Filipinska jednostrana inicijativa i tvrdoglavo insistiranje na arbitraži za Južno kinesko more dalje komplikuju ionako složenu i tešku situaciju”, stav je Pekinga.



Kineski mediji, pak, uveliko pišu o aktivnostima ratne mornarice SAD u Južnom kineskom moru. Najčešće se to dovodi u vezu sa politikom preorijentacije administracije predsednika Baraka Obame na Azijsko-pacifički region kao područje odlučujuće za budućnost čovečanstva i uspostavljanje tamošnjeg “pilona” SAD. Takva se politika često u kineskim medijima doživljava kao pokušaj obuzdavanja njenog vrtoglavog rasta, poput one Vašingtona tokom Hladnog rata prema Sovjetskom Savezu.



U očekivanju odluke arbitražnog tribunala, administracija novog predsednika Filipina Rodriga Dutertea je saopštila da je voljna da deli prirodna bogatstva sa Pekingom u spornim područjima, čak i ako dobije spor u Hagu. Smatra se da Duterte, koji je preuzeo položaj 30 juna, ima pomirljiviji stav prema Kini od prethodnika. Njegova administracija se nada skorom početku direktnih pregovora posle presude arbitražnog tribunala, što je Akino odlučno odbijao.



Kineski ministar spoljnih poslova Vang Li je, u sredu u telefonskom razgovoru sa američkim državnim sekretarom Yonom Kerijem nazvao proces pred arbitražnim tribunalom “farsom” i zatražio od Vašingtona da ne šteti bezbednosnim interesima Kine. Bez obzira na presudu Kina će “čvrsto štititi svoj teritorijalni suverenitet i legitimna pomorska prava i odlučno očuvati mir i stabilnost”, poručio je Vang. 



Borislav Korkodelović

 

Vojska na ostrvima



Južno kinesko more je deo Pacifičkog okeana i proteže se od Karimata i tesnaca Malaka do Tajvanskog moreuza na oko 3,5 miliona kvadratnih kilometara. Tu se nalazi preko 250 malih ostrva, atola, koralnih otoka, podvodnih ili peščanih sprudova, grebena, ukupne kopnene površine manje od 15 km2. Na većini nema domaćeg stanovništva, tu su uglavnom vojne ispostave. Mnogi od tih obrisa su pri visokim morima poplavljeni, a neki su stalno pod vodom.

Kina počela vojne vežbe



Kina je počela vojne vežbe na Južnom kineskom moru, javili su juče kineski državni mediji, uoči odluke međunarodnog arbitražnog suda o sporu sa Filipinima zbog teritorijalnih prava nad ovim strateškim vodama. Kineska mornarica je u petak izvela borbene vežbe sa raketama između Paracelskih ostrva i južnog kineskog ostrva Hajnan, objavio je na svom sajtu zvanični list kineske vojske „PLA Dejli”, prenosi juče AFP. Državna televizija KTV emitovala je snimke lovaca i brodova kako ispaljuju rakete, helikoptera kako uzleću i podmornica kako izranjaju.