U Sremskim Karlovcima počelo obeležavanje stogodišnjice ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve

Njima je na novoj železničkoj stanici priređen veličanstven doček, a potom su se kočijama, u litiji na čijem čelu su bili motoraši sa trobojnicama, odvezli do Patrijaršijskog dvora. 

Svečana povorka kakva se ne pamti u skorije vreme u Karlovcima, kretala se od železničke stanice Pinkijevom, Ulicom patrijarha Rajačića, gde su ispred Vavedenjskog manastira učesnike povorke posipali laticama ruža, preko Trga Branka Radičevića, Ulicom mitropolita Stratimirovića, Jovana Jovanovića zmaja i Preradovićevom do dvorskog kompleksa. Sličan prizor viđen je u Sremskim Karlovcima 12. septembra 1920. godine kada je i ozvaničeno i proglašeno ujedinjenje Srpske pravoslavne crkve u toj sremskoj varoši. Po dolasku visokih crkvenih velikodostojnika Srpske pravoslavne crkve, u Sabornom hramu Svetog oca Nikolaja, održano je večernje bogosluženje, posle kojeg je  patrijarh Porfirije u Prestonoj dvorani Patrijaršijskog dvora, uređenoj u velikoj meri po ugledu na vreme kada su u njoj 1920. odigrao taj značajan događaj za srpsku crkvu, otvorio izložbu  „Stogodišnjica od proglašenja Srpske patrijaršije”, zajedničko delo Muzeja grada Novog Sada, Arhiva Srpske pravoslavne crkve i Muzeja Srpske parvoslavne crkve. 

- Karlovci i svojom spoljašnjom materijalnom kulturom, ali i svojom duhovnom kulturom svedoče o činjenici da je naša crkva prožeta sa našim narodom, da zapravo naš narod jeste u isto vreme i naša crkva i obrnuto. Drugim rečima, gde god nema vere pravoslavne  u našem narodu, gde god ne postoji naša crkva kao živi život, kao dinamična  realnost u našem narodu, tu zapravo i nema naroda, to jest i ako ga ima onda je on besplodan i bez konkretne forme i oblika. Mi sebe poznajemo kao pravoslavne i samo u toj samospoznaji možemo prepoznati i sazvežđe svih naroda, a u isto vreme jedino tako možemo biti i zvezda u tom sazvežđu. Čestitam svima jubilej i pozivam sve da šetajući ispred ovih eksponata,  prođu kroz istoriju i prolazeći kroz prošlost svi još bolje upoznamo sebe sada i steknemo čvrste temelje za budućnost– rekao je patrijarh Porfirije. 

U ime domaćina čitave proslave pa i izložbe, episkop sremski Vasilije istakao je da je stogodišnjica ujedinjenja događaj koji su možda mnogi očekivali da će da dožive ili da se desi u njihovo vreme, ali je gospod tu čast podario ljudima ovog vremena, da budu učesnici u istorijskom hodu srpskog naroda. 

- Mi pišemo istoriju sprskog naroda, možda nismo ni svesni toga, kao što su naši preci u ovoj kući i Karlovačkoj  mitropoliji donosili ključne odluke za dobrobit srpskog naroda i srpske crkve želeći da uvek budu sjedinjeni. Kao i nekad, i danas smo rasejani po čitavom svetu i zato je naš  zadatak s ovog mesta da poruku  o ujedinjenu , praštanju i ljubavi uputimo  celom čovečanstvu – kazao je vladika Vasilije. 

Gradonačelnik Novog Sada Miloš Vučević je poput svog prethodnika dr Stevana Adamovića koji je pre jednog veka prisustvovao tom važnom događaju za srpsku crkvu i narod, uveličao svojim prisustvom  sinoćni događaj u Karlovcima. Vučević je napomenuo da želi da podeli utiske oduševljenja time kako su Sremski Karlovci i kićeni i ponosni Srem dočekali  svog patrijarha i svoje vladike . 

- Mogao sam nekad samo da sanjam da tako narod izađe na ulice i javno pokaže da pripada  svetoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi.i raduje se dolasku patrijarha i vladika – naglasio je Vučević. -  Mudro, a pre svega tačno zbori naš domaćin vladika Vasilije kad  kaže da smo od gospoda Boga privilegovani kao generacija koja može da obeleži ovako važan istorijski datum, ne samo za crkvu nego i narod, ali i  državu. Kolko god se trudili neki  da nas razdvoje I podele, to su neraskidiva krila: i narod i crkva i država. Vazda bili  i zauvek ostali. Kada je bilo teško vreme, kada su pale srpska carevina, kneževina, despotovina, kada smo bili okupirani sa svih strana i kada su nam nekanonski ukidali  Pećku patrijaršiju, naše pokrajiske srpske crkve su bile uz naš narod i u tim teškim i izazovnim vremenima nadomestile nedostatak države. Praktično bile su spona jedinstva sa narodom i čuvale ne samo duhovno nego sveukupno kulturno nasleđe srpskog naroda. Koliko je ispravna bila odluka da se pokrajinske crkve ujedine pokazuje i sadašnje vreme kada oni koji nas možda toliko ne vole, ne mogu da podnesu da smo se pre 102 godine ponovo ujedinili.

U 9 sati u Sabornoj crkvi biće služena svečana arhijerejska litugija kojom će rukovoditi patrijarh Porfirije uz sasluženje ostalih arhijereja, tokom koje će biti Priziv Svetog Duha za početak rada Svetog arhijerejskog sabora SPC. Otvaranje sabora je u 11.30 u Prestonoj dvorani Patrijaršijskog dvora, a pola sati kasnije sa balkona patrijarh Porfirije obratiće se saborskom poslanicom povodom stogodišnjice jubileja i izdavanja Tomosa. Nakon toga počeće akademija na centralnom trgu.

Pored grada Novog Sada zaslužna za to što je svetlost dana ugledala izložba o ujedinjenju SPC i obnavljanju Patrijaršije je i Pokrajinska vlada čiji predsednik Igor Mirović je takođe naglasio da “u kakvom god statusu da je bila, i sa kakvim god nedaćama i stradanjima da smo se i ona,  i mi kao narod, vekovima suočavali, crkva je uvek bila stožer našeg postojanja, čuvar našeg duhovnog i nacionalnog bića, temelj našeg identiteta...”

- Tako je bilo i pre nasilnog ukidanja autokefalnosti Srpske Patrijaršije sa sedištem u Peći 1766. godine, i posle toga kada su kontinuitet srpske autokefalne  tradicije i zublju koja je razbijala mrak  otomanskog ropstva preuzele  Karlovačka i Cetinjska mitropolija.

Zato je i ova svečanost povod da – u znak zahvalnosti i poštovanja - smerno pognemo glave pred svima onima koji su, kroz vekove, plamen te zublje predano čuvali - kao zaveštanje predaka, kao smisao života i kao svetlost koja će zariti i ozariti ne samo njihovo nego i sva potonja pokolenja našeg naroda. Razlog više za poštovanje te istrajnosti i odanosti, jesu decenija duhovne pustoši, odricanja od samih sebe i stranputice i bespuća kojima smo, kao narod, hodali decenijama posle Drugog svetskog rata, da bi nas – mada i sama u tom periodu teško ranjena – naša crkva ponovo primila u svoja njedra i vratila na za nas  jedini mogući i jedini ispravan put - put Pravoslavlja i Svetosavlja – rekao je Igor Mirović.

Želeći da daju doprinos obeležavanju stogodišnjice ujedinjenja, izuzetno značajnog događaja za srpsku crkvu i narod, koja je zbog pandemije koronavirusa umesto 12. septembra 2020. pomerena na 14. i 15. maj ove godine, ali i da ukažu i podsete na njenu važnost, te tri muzejsko-arhivske ustanove postarale su se da u autentičnom ambijentu, izlože ne samo dokumente i predmete koji govore o tom događaju, nego i artefakte koji su bili za svečano proglašenje SPC pre sto godina doneti u Patrijaršijski dvor, što ovu postavku čini posebnom. Tako su se u izložbenom prostoru koji pored prestone dvorane obuhvata još tri prostorije velelepnog Patrijaršijskog dvora, mogu videti velika platna Paje Jovanovića, koja inače krase zidove karlovačke Saborne crkve, te  krst cara Dušana iz Dečana. Umesto originalnog Miroslavljevog jevanđelja koje je za tu priliku 1920. stajalo u Dvoru, sada je izložen deo njegovog digitalnog otiska. 

Po rečima dr Gordane Petković, muzejske savetnice, jednog od autora izložbe, postavka kroz nekoliko segmenata baca svetlo na proce ujedinjenja koji je započet krajme 1918. u Karlovcima i praktično, njenim proglašenjem 12. septembra 1920. završen u njima. Dužna pažnja odata je i događajima koji su usledili posle,a to su izdavanje Tomosa, kojim je Vaseljensko-carigradska patrijaršija priznala ujedinjenje SPC 1922. kao i ustoličenje patrijarha Dimitrija u Peći dve godine kasnije. Sa svim izloženim portretima karlovačkih mitropolita i patrijaraha, insignijama - patrijaraškim znamenjima, originalnim dokumentima, tronu poglavara SPC, koji je restauriran i vraćen na mesto svečanoj sali Patrijaršijskog dvora na kom je stajao pre sto godina, kao i bladahinom iznad njega, ova postavka je vredna pogleda javnosti.

Pored Gordane Petković autori su direktor Arhiva SPC dr Radovan Pilipović, upravnik muzeja SPC mr Vladimir Radovanović, direktor Istorijskog arhiva grada Novog Sada MA Petar Đurđev, rektor Karlovačke bogoslovije protojerej-stavrofor mr Jovan Milanović i upravnik Riznice Eparhije bačke đakon Miroslav Nikolić..

 Zorica Milosavljević