Srpska Vojvodina proglašena je pre 175 godina

Pet godina pošto je Skupština Vojvodine na predlog Pokrajinske vlade donela odluku da se Majska skupština obeležava 15. maja kao jedan od značajnih događaja u njenoj prošlosti, i Vlada Republike Srbije je uvrstila taj datum u državni program obeležavanja važnih istorijskih godišnjica. U pozadini tih dveju oduka jasno stoji namera da se sačuvaju od zaborava, istaknu i obeleže najvažniji događaji koji su u prošlosti presudno uticali na život srpskog i drugih naroda na teritoriji današnje Vojvodine, njeno stvaranje i istorijsku sudbinu, ali i cele Srbije.

Majska skupština održana 1-3/13-15. maja 1848. godine u Sremskim Karlvcima utkana je u kolektivno sećanje kao jedan od najbitnijih događaja u istoriji srpskog naroda, posebno onog dela koji je živeo u sklopu Austrougarske carevine. Iako njene odluke nisu ostvarene, Majska skupština je na demokratski način postavila ideološke i političke temelje kojim će se u drugoj polovini 19. veka kretati celokupna politika Srba u Ugarskoj sve do raspada Habzburške monarhije 1918. godine. Po nekim mišljenjima, 15. maj je imendan Vojvodine, koju je začela borba predaka za očuvanje spostvenog identiteta. Kaže se da nije prvi, ali jeste prvi najznačajniji korak Srba iz Srema, Banata, Bačke i Baranje na dugotrajnom i trnovitom putu rešavanja svog nacionalnog pitanja u Habzburškoj monarhiji, koji je na kraju krunisan 25. novembra 1918. prisajedinjenjem Vojvodine Srbiji.

Revolucionarnim događajima u proleće 1848. godine koji su zahvatili i srpski narod u Habzburškoj monarhiji, prethodila je politička borba Srba duža od veka i po, započeta dolaskom na prostore današnje Vojvodine pod vođstvom patrijarha Arsenija Trećeg Čarnojevića. Ipak, na početku tog opštenarodnog revolucionarnog poreta koji se zatalasao u februaru 1848. u Francuskoj i zapljusnuo i ostale narode sve do granice sa Rusijom, Srbi su bili uz Mađare verujući da će imati svoje mesto u novoj ustavnoj ugarskoj državi. Na prvim skupovima u Budimu i Novom Sadu Srbi se nisu izjašnjavali protiv zajedničke države, priznavali su novu vladu i mađarski jezik kao državni, ali jesu za sebe tražili priznavanje sopstvene narodnosti, građansku i versku ravnopravnost kao i upotrebu srpskog jezika u sredinama koje su nastanjivali.

Narodni zbor

Kroz 16 tačaka na narodnom zboru u Novom Sadu 27. marta Srbi su proklamovali svoje želje nudeći Mađarima bratsku slogu. Međutim, u aprilu u Požunu na razgovorima dveju strana - srpske delagacije koju su činili Đorđe Startimirović i Aleksandar Kostić i Mađarske koju je predstavljao vođa mađarskog nacionalnog porekta, tadašnji ministar Lajoš Košut koji je zastupao stav o prevlasti mađarskog naroda i nepriznavanju nemađarskih naroda u Ugarskoj, došlo je do zaoštravnja odnosa. To je dovelo do razlaza i usmerilo Srbe na odlučnije poteze.

Po povratku sa sastanka u Požunu deputacija je obavestila Srbe na zboru u Novom Sadu  o namerama mađarske vlade da da samo građanske, ali ne i nacionalne slobode, a oni su se uputili u Karlovce da od tadašnjeg mitropolita Josifa Rajačića traže da sazove  narodni kongres ili skupštinu koja bi donela odluke o budućem državnopravnom položaju Srba u Habzburškoj monarhiji. Mitropolit je isprava pokušavao da umiri narod i predlagao da se pre sabora održi neka vrsta pripremnog savetovanja, ali je popustio pred navaljivanjem mase da se skupština ipak održi 13. maja na kojoj će  narod odučiti  o svojoj političkoj sudbini. Kasnije je u svojoj „Autobiografiji“ zapisao da „u ono vreme, narodu se ništa nije moglo, ni smelo odbiti, jer bi onaj ko bi se tome usprotivio  platio to glavom“.

U Karlovcima se tog dana okupio veliki broj ljudi iz gotovo svih srpskih krajeva, prema nekim izvorima, između 10.000 i 15.000. Skupštinu je otvorio mitropolit rekavši između ostlaog: „Narodni, na zapadu evropejskom rodivši se pokret, dopreo je već i do našeg blagoslovenoga i miloga naroda  i otečestva. Svi narodi traže svoja prirođena, izgubljena ili oteta prava, svi su se kao iz duboka sna probudili , i streme sa svom silom da izgubljeno nađu, a oteto otmu. Prava svim narodima obšta jesu: narodnost, jezik, samostalnost, vera, zavičaj, sloboda misliti i misli svoje slovom ili pismom drugima saobštiti... I Srbin, dakle, mora sva svoja prirodna, političeska i verozakona prava, bila ona izgubljena ili oteta, natrag dobiti i uživati“.

Na Velikoj narodnoj skupštini u Sremskim Kalrovcima proglašena je Srpska Vojvodina, u čijem sastavu su Srem sa granicom,

Baranja, Bačka sa Bečejskim dištriktom i Šajkaškim bataljonom, i Banat sa granicom i Dištriktom kikindskim, i Srpska patrijaršija. Mitropolit Josif Rajačić proglašen je za patrijarha, a graničarski pukovnik Stevan Šuljikac izabran za srpskog vojvodu. Proklamovan je politički savez sa Trojedinom kraljevinom – Hrvatskom, Slavonijom i Dalmacijom, ustrojen Glavni odbor  koji je imao zadatak da rukovodi narodnim poslovima i određene deputacije koje će zaključke Narodne skupštine izneti pred vladara, Hrvatski sabor i Slovenski kongres u Pragu.

Zaključke Majske skupštine  je narod oduševljeno prihvatio ali ne i car Ferdinand, kome je ih je iznela deputacija na čelu sa samim patrijahom Rajačićem. Car ih je odbacio kao nezakonite. Uobrazloženju je istakao: „Ja ne mogu da potvrdim odluke nezakonitog konventa, koje su doneli moji podanici grčko-istočne veroispovesti zajedno sa gomilomm došljaka iz Srbije. Samo su Mađarski sabor, mađarska vlada i vaš zkoniti kongres organi preko kojih mi možete izjaviti svoje želje“. Tim rečima poručio je Srbima da zavise od mađarske vlade i da nemaju prao na narodnu skuštinu, već samo na crkveni kongres.

Ubrzo su na jugu Ugarske počele represivne mere prema Srbima, odnosno uvedeno ratno stanje, što je rezultiralo napadom carsko-mađarske vojske na Karlovce pod komandom Janoša Hrabovskog, 31. maja, odnosno 12. juna 1848 . kako bi rasturila Glavni odbor koji se tamo nalazio. Pod komandom mladog vožda kako je narod prozvao Đorđa Stratmirovića Srbi su odbili carsku-mađarsku vojsku, ali je rat ipak nastavljen...

Zbog toga što je srpski narod tog dana odlučio da kroči na put slobode, očuvanja sopstvene samobitnosti i jednakosti sa  drugim narodima sa kojima je živeo, 15. maj zaslužuje da se nađe u istorijskom kalendaru zajedničkog sećanja i poštovanja.

Zorica Milosavljević