Novembarski dani prekretnica u razvoju grada

Novosadski istoričar mlađe generacije, čije delo su zajednički objavili Gradska biblioteka i Novosadski klub, uz podršku Grada Novog Sada, svojim istraživanjima u knjizi daje doprinos bogatoj sadržini programa kojim Pokrajina i Grad obeležavaju ta dva značajna jubileja.   

– Želeo sam da podsetim na istorijski značaj 9. novembra 1918, prekretnicu u čitavom razvoju Novog Sada, koji je od varoši na obodima Austrougarske imperije postao jedan od centara srpske, odnosno jugoslovenske države, kada počinje njegov uspon u privrednom i svakom drugom  smislu – navodi dr Bjelica. – Temelji veličine Novog Sada su postavljeni zapravo 9. novembra 1918. godine.

O tome koliko je uspeo u tome da podseti na veliki značaj 9. novembra i učesnike tog istorijskog događaja koji je bio presudan za život i razvoj Novog Sada, govorili su novosadski istoričari i recenzenti knjige Agneš Ozer i Drago Njegovan, direktor Muzeja Vojvodine. Smatraju da je knjiga pravi doprinos obeležavanju godišnjice završetka Velikog rata i preporučuju da se pročita.

– Mi, istoričari, s tom knjigom i izborom tekstova svedočenja dobijamo veliku pomoć u stvaranju jasne slike o tim važnim istorijskim događajima – naglasila je Agneš Ozer. – Dobijamo mogućnost da bolje shvatimo i plastično opišemo Novi Sad u danima koje neko ocenjuje kao slom, odnosno vojni poraz jedne monarhije, a drugi slave i obeležavaju kao dane oslobođenja i glavni revolucionarni događaj.

Svedočenje majora Bugarskog

Knjiga sadrži 15 svedočenja. Ona se, kako je navela istoričarka Agneš Ozer, mogu svrstati u istorijske izvore prvog reda iz prve ruke, koja su zabeležili pobednici u neposrednim kontaktima.

Autor je u knjizi priredio zapis Ignjata Pavlasa, svedočenje majora Vojislava Bugarskog, sećanja Teodore Petrović, uspomene Milana Petrovića... Tu su i pisanje „Srpskog lista” iz novembra 1918. kao i polemika „Zastave” i „Vidovdana”.

Dan 9. novembar 1918. u poslednjim danima Velikog rata doneo je u naše krajeve korenite promene. Četiri ratne godine nisu bile lake ni za koga. Naročito ne za stanovništvo gradova na periferiji monarhije, blizu granice s teritorijom koja je bila izložena ratnim dejstvima, u kojima su u velikom broju živeli Srbi, ali i ljudi različite nacionalnosti i u kojima je Austrougarska u delu srpskog stanovništva videla neprijatelja. U tim gradovima, među kojima je i Novi Sad, bilo je opasno od samog izbijanja Velikog rata 1914. godine, a naročito u tim presudnim danima 1918. 

– Ti presudni dani u novembru, bez obzira na njihov značaj, važe za kritične momente – objasnila je istoričarka. – Jer, tada su grad i građani Novog Sada već bili izmučeni samom činjenicom rata, mobilizacijom i internacijama, kada se radi o srpskom stanovništvu, ranjenima i žrtvama, kojih je bilo bez obzira na nacionalnu pripadnost, na svim stranama. Vladale su oskudica i epidemija, a neizvesnost koja u istoriji znači preuzimanje vlasti, odlazak jedne i dolazak druge vojske, slom jedne države i nastajanje i izgradnja druge, bez obzira na značaj, važe za kritične momente.

Knjiga deo programa obeležavanja jubileja

– Oslobođenje Novog Sada u Prvom svetskom ratu i prisajedinjenje Kraljevini Srbiji jedan je od ključnih i prelomnih momenta u našoj istoriji – rekao je na predstavljanju knjige član Gradskog veća za kulturu Dalibor Rožić. – Zbog toga je Grad i osnovao Odbor za obeležavanje stogodišnjice tog događaja i ova promocija je deo programa koji je Odbor ustanovio.

Kako je naglasio, Novi Sad je prošao mnoge staze trnovitog razvoja, od Rackog šanca do dobijanja statusa slobodnog kraljevskog grada i dobijanja prestižne titule Evropske prestonice kulture, i veoma je važno da ispravno pristupimo velikim istorijskim događajima.

Dr Drago Njegovan je istakao da je Bjelica u svojoj knjizi odabrao niz dosad malo poznatih dokumenata, svedočenja o tome kako je oslobođen Novi Sad 1918. godine, ko je vodio glavnu akciju i kako je delovao Srpski narodni odbor pripremajući prisajedinjenje vojvođanskih oblasti Srbiji.

– Tu je uključio i neke polemike koje su se između dva svetska rata vodile tim povodom – kazao je Njegovan. – Jer, mnogi su se otimali za rezultate koji su postignuti oslobođenjem i prisajedinjenjem. Ipak, istorijske činjenice tačno govore ko je bio glavni: bio je glavni Srpski narodni odbor s Jašom Tomićem na čelu. Dakle, knjiga je vrlo interesantna, tako da će dobro doći svima. 

Eržebet Marjanov

Malo poznati dokumenti o oslobađanju Novog Sada 

Namera autora knjige, dr Slobodana Bjelice  je da javnosti predstavi neke nepoznate istorijske izvore o čitavom procesu oslobođenja grada Novog Sada, koji pružaju sliku nešto drugačiju od one koja nam je dosad bila poznata. Želeo je i da podseti na sve ličnosti, kako znane, tako i zaboravljene, koje su učestvovale u tom velikom istorijskom događaju i da im svojom knjigom podigne svojevrstan spomenik.