Priča Udruženja turističkih vodiča Novog Sada o Sabornoj crkvi
– Na levoj obali Dunava, prekoputa Petrovaradinske tvrđave, krajem XVII veka nastaje mala lepa varoš koja nosi različite nazive: Racko Selo, Srpski Grad, Petrovaradinski Šanac, do 1748. godine, kada od habzburških vladara dobija povelju slobodnog kraljevskog grada, i koja će se od tada zvati Novi Sad – tako ovonedeljnu priču o istoriji, znamenitostima i lepoti Srpske Atine započinje članica Udruženja turističkih vodiča Novog Sada (UTVNS) Sonja Supić.
Ona za „Dnevnik” otkriva priču o Sabornoj crkvi i Vladičanskom dvoru, te naglašava da su Srbi već oko 1695. godine podigli hram od drveta i posvetili ga Svetom velikomučeniku Georgiju, pored kojeg su kasnije gradili i rezidenciju episkopa bačkih. Sonja Supić navodi da je Latinska škola za pravoslavne učenika osnovana u porti crkve, na čijem će mestu 1810. godine nastati Srpska pravoslavna velika gimnazija, danas Gimnazija „Jovan Jovanović Zmaj”.
– Zanimljivo je da su različiti kolektiviteti formirali svoje delove naselja, u kojima su dizali hramove, škole, institucije, i u okviru kojih se odvijao život određene zajednice, te smo tako u jednom istorijskom periodu imali „srpski deo Novog Sada”, „jevrejski” i „katolički” – opisuje Sonja Supić. – To je zapravo i uticalo na današnji prostorni raspored pojedinih hramova različitih konfesija. Mesto gde je danas Saborna crkva s Episkopskim dvorom i zgradom „Zmaj Jovine” gimnazije u zaleđu, oduvek je bilo središte srpskog stanovništva Novog Sada.
Sonja Supić navodi da je današnja Saborna crkva podignuta u periodu od 1731–1741. godine, i dodaje da je od tada nekoliko puta obnavljana, ali da je u osnovi zadržala svoj izgled iz 1741. godine. Ona ističe da je duhovni, kulturni, ali i umetnički značaj crkve, od neprolazne vrednosti.
– Poznati srpski slikar Paja Jovanović ikonopisao je 35 ikona za ikonostas i tronove 1905. godine, dok je drvorezbarske radove na ikonostasu uradila radionica „Ratej i Benedek” iz Budimpešte – otkriva naša sagovornica. – Istorijske kompozicije „Sveti Sava miri braću Stefana i Vukana” i „Sveti Sava kruniše Stefana Prvovenčanog”, koje se nalaze iznad leve i desne pevnice, takođe su delo tog velikana. Kompozicije na zidovima i svodovima oslikao je čuveni slikar Stevan Aleksić.
Po rečima Sonje Supić, u hramu su sahranjeni bački episkopi Atanasije Živković, Gedeon Petrović, Georgije Hranislav i Vasilijan Petrović, a u kripti: Mitrofan Šević, dr Irinej Ćirić i Nikanor Iličić. Ona ističe da se u porti hrama nalazi i nadgrobna ploča plemenitog Save Vukovića, velikog dobrotvora i osnivača pomenute Srpske pravoslavne velike gimnazije.
– U porti se takođe nalazi i mermerni krst, prvi javni spomenik podignut u Novom Sadu u DŽVIII veku. Hramovna, a ujedno i slava grada Novog Sada, slavi se 16. novembra, kada obeležavamo praznik Obnovljenja hrama Svetog velikomučenika Georgija – Đurđic – zaključuje Sonja Supić.
K. Ivković Ivandekić
Vladičanski dvor
Članica UTVNS-a Sonja Supić se osvrnula i na Vladičanski dvor – rezidenciju episkopa bačkih, koji je na tom mestu sagrađen početkom HH veka. Ona navodi da je prethodni dvor sagrađen u prvoj polovini 18. veka, a porušen u Mađarskoj buni 1849. godine, kada je s Petrovaradinske tvrđave granatiran Novi Sad. Tada je, kako ističe, od 2.812 zgrada, koliko je Novi Sad imao pre bune, čitavih ostalo samo 808.
– Približavajući se toj zgradi, koja pleni svojom monumentalnošću, iz pravca Zmaj Jovine ulice, nad ulazom fasade uočava se kameni reljef s heraldičkim znakom Eparhije bačke – opisuje Sonja Šupić. – Interesantno je da zgrada ima osnovu nešto malo razvučenog ćiriličnog slova P, s kraćim krilom na levoj strani, što nije slučajnost jer je time postignuta bolja vidljivost crkve u pozadini. Dvor je specifičan po svom stilu, koji mu i daje tako lep izgled. Naime, poznati arhitekta Vladimir Nikolić bio je veoma maštovit. Spojio je romaničke elemente s vizantijskim, obogaćujući ih ornamentikom i koloritom srpskih srednjovekovnih manastira. Danas u Vladičanskom dvoru živi Njegovo preosveštenstvo episkop bački dr Irinej.