PETROVARADINSKA TVRĐAVA DANAS SLAVI ROĐENDAN Čuva Novi Sad već 331 godinu

Nekada vojno utvrđenje još jedan rođendan proslavlja kao simbol grada, turistička destinacija i dom brojnim umetnicima. Petrovaradinska tvrđava druga je po veličini u Evropi (veća od nje je samo ona u Verdenu u Francuskoj). Na njoj se nalaze Muzej, hoteli i restorani, ateljei i galerije, akademija umetnosti, astronomska opservatorija, planetarijum, dok je u podnožju planirana izgradnja Bortaničike bašte. Osim turista, ljubitelja istorije i umetnosti na Petrovaradinsku tvrđavu dolaze i posetioci željni dobrog provoda i tu se svakog leta održava Egzit, jedan od najpopularnijih muzičkih festivala u Evropi i svetu.

Izgrađena na mestu nekadašnjeg srednjevekovnog utvrđenja, naziv Gibraltar na Dunavu, dobila zbog izuzetno značajnog strateškog položaja, još u vreme gradnje, koja je s prekidima trajala 88 godina od 1692. do 1780. godine. Izgrađena na 122 hektara, na uzvišenju koje dominira okolinom, s 16 kilometara podzemnih hodnika i 12.000 puškarnica. Petrovaradinska tvrđava bila je neosvojiva za ondašnju ratnu tehniku. Kao isključivo vojni objekat služila je sve do 1948. godine, dok je pod zaštitu države stavljena je 1951. godine. Smatra se da je u vreme gradnje tu bilo najveće evropsko groblje jer je više vojnika stradalo od bolesti i raznih nedaća nego u borbama.

Kelti su tu boravili između 3. i 4. veka pre nove ere, u rimsko doba, a u 1. veku nove ere, između Petrovaradina i današnje Sremske Kamenice postojalo je utvrđenje Kuzum. Za vreme Osmanlija austrijanci su srušili staru srednjovekovnu tvrđavu i podigli nov odbrambeni objekat, po tada najmodernijem sistemu gradnje fortifikacija, kako bi ih zaustavili.

- Petrovaradinska tvrđava, kakvu poznajemo, je građena u vreme vladavine austrijskih careva Leopolda Prvog, Josifa Prvog, Karla Četvrtog, Marije Terezije i Josifa Drugog, po sistemu markiza Sebastijana Vobana, koji je bio jedan od vodećih graditelja 17. i 18. veka - objašnjava direktor Istorijskog arhiva Grada Petar Đurđev. - Voban je bio poznat po projektima tvrđava velikih površina sa podzemnim galerijama. Tako podzemlje Tvrđave ima četiri sprata, 16 kilometara hodnika i odmorišta i veliki bunar namenjen za snabdevanje vodom u slučaju duže opsade. Taj novi model utvrđenja, sa oštrim bastionima, omogućavao je pokrivanje celokupnog prilaza unakrsnom vatrom, što je bilo posebno korisno prilikom sukoba.

Hodnici ispresecani borbenim linijama, barikadama, zamkama, minskim poljima, nikoga ne ostavljaju ravnodušnim i vraćaju nas u vreme od pre nekoliko vekova. Petrovaradinci s ponosom ističu da je tvrđavu 2010. godine posetila ekipa emisije „Ghost Hunters International” (Lovci na duhove), s popularnog američkog naučnofantastičnog TV kanala „Sajfaj” (SciFi). Epizoda te emisije premijerno je prikazana 2. februara 2011. godine, a istraživači paranormalnih aktivnosti, s haj-tek opremom, obilazili su podzemlje u potrazi za duhovima i dokazima spiritualnnih pojava koje vekovima bude znatiželju žitelja.

Kamen temeljac sadašnjoj Tvrđavi položio je princ Kroj 18. oktobra 1692. godine na južnom delu Gornje tvrđave, po nalogu habzburškog cara Leopolda Prvog. Tada je zakopana i povelja ali je tačno mesto i dalje ostalo nepoznato. Gradnja kompleksa počela je od vrha naniže, tako da je najpre podignuta takozvana Gornja tvrđava, koja predstavlja najmanji, ali ujedno i strateški najvažniji deo. Uporedo s Gornjim gradom na steni, u podnožju je građen Donji, gde su bili smešteni vojnici i radnici. Između 1754. i 1780. godine intenzivno je građeno podzemlje. Jedinstveni sistem imao je predviđene instalacije minskih polja kao i prostorije za smeštaj vojnika, oružja i  brojne puškarnice, a podzemne galerije, u vanrednim uslovima, mogle su poslužiti i za 30.000 ljudi.

Završni građevinski radovi obavljani su od 1780. godine do 1790., kada Petrovaradinska tvrđava postaje najsavremenija i najbolje opremljena u celoj Monarhiji. U periodu intenzivne izgradnje Petrovaradinske tvrđave, bilo angažovano više od 40.000 ljudi, a činili su ih najamna radna snaga, zatvorenici, ratni zarobljenici i vojnici. Osam ciglana iz Majura je peklo opeku, dok je kreč pečen u krečanama kod Beočina.

- U okviru podzemlja izgrađena su dva rezervna ratna bunara, veći je imao prečnik četiri, a dubinu od 60 metara, a manji u Hornverku, širinu od dva, a dubinu od 39 metara. Kao godina završetka gradnje Tvrđave spominje se 1780., mada su neki radovi potrajali i duže – objašnjava Đurđev.

Među silnim kazivanjima svakako su najinteresantija ona o petrovaradinskoj nemani, od milošte nazvanoj Peti. Ta zmija-ala živi u hodnicima ispod Dunava i davi sve koji zalutaju. Kada je reč o mitovima, ne bi trebalo zaboraviti ni predanje da su u temelje bedema uzidane mačke, te se, po uzoru na legendu o guskama koje su spasle Rim, veruje da su petrovaradinsko utvrđenje od osvajača sačuvale mačke. Čaršijom već decenijama kruži i legenda o tunelu ispod Dunava koji povezuje crkve Svetog Jurja, u podnožju tvrđave, i Svetog Jana Nepomuka, koja je nekad postojala na srušenom mostobranu, a na čijem je mestu danas spomenik „Porodica”. Osim toga, u narodu se s kolena na koleno prenosi i priča o tome da su prilikom gradnje tvrđave u malter dodavana jaja, te je, navodno, to jedan od razloga njene izdržljivosti i dugovečnosti.

Toranj sa satom je prepoznatljiv znak Petrovaradinske tvrđave i Novog Sada. Prečnik satnih krugova na sve četiri strane baroknog tornja je veći od dva metra, sati su označeni rimskim brojevima, kao što je pravilo na hrišćanskim crkvama. Posebnost je što velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute, jer je za lađare na Dunavu, smene straže i vojnike bilo značajnije da vide sate, a ne minute iz daleka.

J. Vukašinović, S. Kovač