IZ ARHIVA GRADA: Salajčani zamenili dom u Mađarskoj Novim Sadom
Iako ima više tumačenja kako je Salajka, jedan od najstarijih delova grada, dobila ime većina istoričara smatra da njen naziv najverovatnije potiče od imena nekadašnje ugarske županije Zala ili Sala, koja se nalazi u susedstvu zapadne Slavonije, na tlu današnje Mađarske mada i danas u Slovačkoj postoji toponim istog imena.
Prema zapisima, iz tih krajeva se u Novi Sad 1746. godine doselila veća grupa Srba, kojima je pretilo unijaćenje, a koji je sebe nazivao Zalajci, odnosno Salajci - Na ulazu u grad, kod Salajke, postojale su dve kapije, Kisačka i Temerinska, na kojima se kontrolisao promet robe i ljudi i naplaćivala trošarina - kaže direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev. - Salajka se nalazi na nadmorskoj visini od oko 75 metara, na plavnom tlu, te kadgod bi vodostaj Dunava porastao ona bi se našla pod vodom. Takvi događaji su bili česti, pa se čak 1876. godine Temerinskom ulicom moglo ploviti čamcima. Tek je izgradnjom kanala bilo moguće odvodnjavanje što je stvorilo uslove za masovniju gradnju kuća.
Salajčani su spadali u siromašnije stanovništvo, jer su ih Almašani i žitelji Rotkvarije preduhitrili i pokupovali najveći deo obradivih parcela. Zbog toga su se Salajčani okrenuli zanatstvu, trgovini, pa su u toj četvrti živeli radnici, ali i intelektualci. Prema podacima lokalnih hroničara tamo su se mogli naći zidari, birtaši (kafandžije), kovači i berberi.
- Do 1918. godine, Salajka se prostirala do današnje Šajkaške ulice, koja se tada zvala Šanačka - objašnjava Đurđev. - U međuratnom periodu od Šulcovog mlina do Kanala parcelisano je zemljište za gradnju kuća, pa je tu nastao novi deo Salajke, pod imenom Šulcovo naselje. Otvarane su zanatske radionice, a na levoj strani Temerinske ulice nalazile su se trgovačke i uslužne radnje. Najstariji su se pored stočarstva, bavili i baštovanstvom, a svoje proizvode su odvozili u Peštu, Beč i druge gradove, a prodavali si ih i na lokalnoj pijaci koja se nalazila u Temerinskoj ulici.
Za vreme mađarske okupacije od 1941 do 1944. godine, Salajčani su podržavali pokret otpora, mnogi mladi su bili članovi diverzantskih i propagandnih grupa, hapšeni i osuđivani, a veliki broj ih je stradao u zatvorima i logorima.
- Prvi posleratni urbanističkli plan Grada predviđao je da deo Salajke, od ulice Koste Škoce do Partizanske bude raseljen kako bi na tom prostoru bila uređena industrijska zona. - kaže Đurđev. - Međutim, vlast je imala priliku da „na svojoj koži” oseti koliko su Salačani bili prgave naravi, jer su naišli na veliki otpor meštana iako im nije bilo dopušteno da se popravljaju kuće ili da se dozidava, čak ni da se trščani krovovi zamenjuju crepom. Salajčani su tako decenijama pružali veliki otpor raseljavanju, pa je Grad na kraju odustao od izgradnje industrijske zone na tom mestu.
Talas urbanizacija i ekonomskog jačanja Novog Sada nije zaobišao ni Salajku tako da je danas znatno po promenila izgled i predala se novogradnji. Sve je manje malih, lepo uređenih porodičnih kuća i ulice su postale uske. Međutim, ono što je sigurno i dalje živi večito rivalstvo Salajčana i Podbaraca, dugo gotovo tri veka.
Na Salajki je osnovna školu izgrađena 1911. godine, i prvo je bila četvorogodišnja, zatim šestogodišnja, a od 1958. godine osmogodišnja, pod imenom „Vuk Karadžić“. Od 1961. godine, na postoji srednja stručna škola, koja se nekada zvala Hemijsko-tehnološka škola, a danas nosi naziv Tehnička škola „Pavle Savić”. Mnogima je prva asocijacija na Salajku igralište sportskog društva „Slavija“ iako je je ovo sportsko društvo prvobitno radilo u Podbari. Taj deo grada je bio poznat i po kafanama, a „Kod tri krune” na uglu Temerinske i Kisačke često su priređivane igranke.
S. Kovač
