IZ ARHIVA GRADA Od gostionice do osnovne i muzičke škole

Prema zabeleškama dve jednospratne kuće, s širokim ajnfort ulazom, vode se pod kućnim brojem 9. U jednom objektu je nekad bila smeštena čuvena kafana „Kod fazana“, a u drugoj Rimokatolička osnovna škola. Zgrada je sve do 1927. godine bila parterna kuća, a onda je,  po projektu čuvenog novosadskog graditelja Nandora Coceka, nadograđena za jedan sprat.

- U sačuvanoj arhivskoj građi i periodici kafana “Kod fazana” se prvi put pominje 1822. godine kada je zbog njene pljačke uhapšen Jozef Berger - kaže direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev dodajući da se današnja Njegoševa ulica u 18. i 19. veku zvala Fazanska ili Fazanova ulica tako da je verovatno po nazivu ulice i gostionica ponela ime. - Na osnovu ugovra o izdavanju pod zakup kafane “Kod fazana”, ili kako se drugačije zvala “Fazandl”, iz 1825. godine poznato je da je njen vlasnik bio Peter Blau, a zakupac Jozef Blum. Znamo da je u njoj 1828. godine postojalo pozorište, koje se nalazilo u prizemlju levog krila zgrade Muzičke škole “Isidor Bajić”, a koje je vodio varoški blagajnik, pozorišni radnik i dramski pisac Konstantin Popović Komoraš.

Đurđev kaže da se ne zna tačno šta se dogodilo sa gostionicom “Kod fazana” tokom bombardovanja Novog Sada 12. juna 1849. godine, ali postoje informacije da je zgrada stradala tokom paljbe i pljačke vojnika vršioca dužnosti predsednika Mađarske u to vreme Lajoša Košuta.

- U proleća 1871. godine predstavništvo Rimokatoličke crkvene opštine obrazovanje devojčica poverilo je kaluđericama, o čemu su izvestili katoličkog nadbiskupa Laupta Hajnalda, koji im je obećao da će priloži 10.000 forinti kako bi se uredila kaluđerska škola - kaže Đurđev. - Rimokatolička crkvena opština je 14. marta 1873. godine, za 21.000 forinti, kupila kuću za žensku školu. Posle dugog sakupljanja novca i rešavnja brojnih pravnih pitanja u proleće 1878. godine, nova zgrada je bila gotova i kaluđerice su 4. avgusta 1878. godine započele nastavu. Nažalost, kupljena zgrada je bila ona gde se nalazila čuvena gostionice “Kod fazana” koja je zbog toga prestala s radom.

Kafanske tuče ni u ono vreme nisu bile retkost, a ni gostionica “Kod fazana” nije se po tome razlikovala, pošto se sa sigurnošću zna da je bilo  ekscesnih situacija što je čak zabeleženo u dokumentu iz 1836. godine. Tada je pokrenuta istraga povodom optužbe protiv beležnika Kraljevskog sudbenog stola, Damjana Kaulicija, optuženog za izazivanje nereda i tuče u krčmi „Kod fazana”. Prema tim informacijama Kaulicje je u pijanom stanju, naneo fizičke povrede zapovedniku straže Iliji Pavloviću o čemu je mišljenje dao i gradski fiškal Ilija Stojanović.

Prema rečima Petra Đurđeva bitna promena u radu škole dogodila se krajem Prvog svetskog rata kada su sve veroispovedne osnovne škole ukinute Uredbom Prosvetnog odseka Uprave za Banat, Bačku i Baranju i zamenjene odeljenjima na maternjem jeziku učenika, dok su versku nastavu držali veroučitelji. Tako je od nekadašnje Klosterske (manastirske) rimokatoličke ženske škole u Njegoševoj ulici oformljena osnovna škola koja je ponela ime “Kraljica Marija”. Tokom okupacije, zvala Mađarska kraljevska osnovna ženska škola i bila je u Ulici grofa Andrašija. Đurđev pojašnjava da je nakon Drugog svetskog rata usledila je decenija brzih i čestih promena stanara ovih objekata. Po okončanju rata škola je dobila naziv Državna osnovna škola „Kraljica Marija”

- Školske 1945/46. godine Državna osnovna škola „Kraljica Marija” je imala je četiri razreda, a viši razredi pretvoreni su u Šumsku školu. Privremeno 1946. i 1947. godine radila je u zgradi Osnovne škole “Dr Svetozar Miletić”, jer je zgrada u Njegoševoj ulici 9 bila zauzeta za nepotpunu gimnaziju koju je Gradski narodni odbor Novog Sada osnovao je 13. septembra 1945.godine – pojašnjava naš sagovornik. -  Godine 1946. osnovna škola ponela je ime Državna osnovna škola „Petar Petrović Njegoš„, potom u Državna osnovna škola broj 14. Bivše osnovne škole broj 14 i broj 15, spojene su u novembru 1948. godine u Državnu osnovu školu broj 13. (nalazila se u Ulici heroja Svetozara Markovića 1, a kasnije je preseljena u Ulicu vladike Platona 2). Direktor  Muzičke škole “Isidor Bajić”, Dušan Stular, uspeo je 1953. godine da obezbedi prostor za rad muzičke škole u zgradi nekadašnjeg Katoličkog klostera u Njegoševoj 9, gde se i danas nalazi.

S. Kovač