IZ ARHIVA GRADA Kako je rasla novosadska industrija
NOVI SAD: Novi Sad, u vreme Austrogarske, kaskao je za ostatkom Monarhije kada je reč o razvoju industrije. Tek krajem 19. veka Bačka i Novi Sad doživljavaju prvi pravi industrijski uspon. Padom Austrougarske i stvaranjem Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca, i kada je Novi Sad postao centar Dunavske banovine, počeo je ubrzan razvoj industrijstrije ali i urbanizacije.
Prema rečima direktora Istorijskog arhiva grada Petra Đurđeva, od 1740. godine Austrougarska, želeći da se svrsta u red privredno razvijenih zemalja, ubrzala je svoj privredni razvitak, ali put razvitka industrije u Bačkoj je relativno spor.
– Industrijsko stanje grada nije se menjalo ni pred Prvi svetski rat, a najrazvijenija je bila mašinska grana. Uprkos tome, broj zanatskih i indusrtijskih preduzeća je rastao, pa ih je 1900. godine bilo 1.484, dok je 1910. godine broj dostigao 1.657 – kaže Đurđev.
U međuratnom periodu industrija je doživela procvat. Među razlozima je i nagli rast broja stanovnika, pa su preduzeća mogla lako da dođu do jeftine radne snage.
– Do 1924. prosperitet je bio vidan i firme su se otvarale. Nakon nove administrativne podele države, kada je Novi Sad postao politički i administrativni centar jedne od njih, Dunavske banovine, tridesetih godina 20. veka stekli su se uslovi za industrijski uspon grada – ističe Đurđev, dodajući da su se na spisku industrijskih firmi iz 1939. godine, koji se čuva u Istorijskom arhivu grada Novog Sada, a koji je sačinjen za potrebe organizovanja vatrogasne brigade, našla 64 razna preduzeća.
Spisak iz te godine sadrži pojedine dragocene podatke. Zabeleženo je da su u Novom Sadu preovlađivale metalska, prehrambena i teksitlna industrija. Značajno je bila zastupljena proizvodnja papira, hemije i građevinske firme, a na spisku su se nalazile po jedna elektrana, fabrika veštačkog materijala, stakla i porculana, kao i tvornica leda. Broj zaposlenih po firmama nije bio ujednačen. Čak četiri firme nisu imale ni jednog zaposlenog, 14 ih je imalo manje od deset, dok se u 19 slučajeva broj zaposlenih kretao između deset i 50 radnika. Fabrika sa manje od 100, a više od 50 radnika ima 13, dok je deset onih koje imaju više od 100, a manje od 250 radnika. Fabrika sa preko 250 radnika, ali ne više od 500 ima četiri, i to su ujedno i najveće fabrike po brojnosti zaposlenih u njima, a da se nalaze na pomenutom spisku. U to vreme podizana su gotovo nova naselja. Jedan od primera je veliki projekat od državnog značaja, izgradnja Malog Limana, na kom su radile brojne novosadske građevinske firme. Kako bi obezbedili povoljnije uslove poslovanja, industrijalci i preduzetnici su oformljavali privredna udruženja.
Trgovačko-zanatska komora nastala je 1919. godine, kojoj će se 1926. godine pripojiti Udruženje industrijalaca, pa će biti obrazovano Trgovačko-industrijska i zanatska komora. Novosadska berza je osnovana 1921. godine, Društvo za izložbu i sajam u Novom Sadu 1930, a 1928. godine i Gradska štedionica.
Nakon Drugog svetskog rata broj fabrika i preduzeća naglo je rastao, a za takozvani zlatni period novosadske industrije samtraju se sedamdesete i osamdesete godine prošlog veka. U to doba, gradski proizvodni kapaciteti premešteni su u tada nove industrijske zone. Danas Novi Sad takođe doživljava procvat industrije – u Srpskoj Atini posluju brojna preduzeća, kako domaća tako i strana, a poslednjih godina sve je veće interesovnje inostranih giganata.
S. Kovač
