Svedoci kroz istoriju
(FOTO)TIHA ZVONJAVA U RATU, SNAŽAN ZVUK U MIRU Priča o zvonima Uspenske crkve i njihovoj ulozi u verskom i kulturnom životu Novog Sada
Poput ostalih pravoslavnih crkava, mada je to bio slučaj i sa katoličkim, Uspenska crkva u Novom Sadu ostala je u Velikom ratu bez svojih zvona 1916. godine po naredbi autrougarskih vlasti o rekviziciji crkvenih zvona i njihovom pretapanju u oružje.
Predaja zvona iz Uspenske crkve vojnim vlastima zahvaljujući tadašnjem starešini hrama proti Veljku Mirosavljeviću dobila je dimenzije značajnog, gotovo svečanog čina, što je i razumljivo s obzirom na značaj zvona u bogoslužbenom i životu vernika. Tako je bilo i osam godina kasnije, kada su nova zvona osveštavana i stavljena u zvonik, koja i danas, vek kasnije pozivaju vernike na molitvu i zazvone tokom liturgije ili kojom drugom prilikom.
Prota Veljko organizovao je na Petrovdan 1916. ispraćaj starih zvona koje je crkvi darivala udovica novosadskog trgovca Mihaila Đurkovića, Dionisija Đurković oko 1767. godine. Čak je poslao nekoliko mladića da skinu i donesu i zvono Jovanovske crkve, za koju je takođe bio zadužen. Postarao se i da se događaj zabeleži foto-aparatom i tako ostane trajno svedočanstvo o tom činu. Koliko je mislio na svaki detalj govori podatak da je fotografije podelio i nekolicini parohijana za slučaj da u tim ratnim okolnostima dođe do uništenja onih koje se čuvaju u crkvi.
- Zajedno sa narodom on se oprostio od starih zvona - priča sadašnji starešina Uspenske crkve prota Željko Latinović. - Na fotografijama koje stoje u našem zvoniku vide se tri zvona Uspenske i jedno Jovanovske crkve. Po izrazima lice mnogobrojnih učesnika, među kojima ima dece, gospode, seljaka, da se zaključiti kako je njihovo skidanje zbog kasnijeg uništenja uticalo na njih, kao što fotografije nedvosmisleno govore i s kakvom radošću su dočekali osvećenje i postavljanje novih zvona nakon rata.
Zvuk koji se prihvata uhom, a doživljava duhom
Rekviriranje zvona u Velikom ratu, kako se moglo čuti na predavanjima povodom stogodišnjice postavljanja novih zvona u Uspenskoj crkvi, narod je osećao kao da im se oduzima vera. Zvuk zvona nije isključivo obaveštenje nego Hristov glas koji zove i utvrđuje u veri i pobožnosti. Njegov zvuk se prihvata uhom, a doživljava duhom. Zato su ih ljudi uvek dočekivali svečano obučeni, stavljali cveće i vence na njih.
- Sva oduzeta zvona su popisana, ali crkve nikada nisu obeštećene. Okupator je zabranjivao zvonjenje i u Drugom svetskom ratu. Prvo što su Mađari uradili jeste da su zabranili zvonjenje. Neprijatelj je shvatao u čemu je snaga jednog naroda. Kada se to radilo pazilo se da se narod ne uzbuni zbog toga - rekao je jedan od učesnika predavanja protonamesnik Igor Ignjatov.
Ono je predstavljalo u našem narodu i vrstu simbola slobode. Po oslobođenju od Turaka knez Miloš Obrenović je zapovedio da zvoni zvono, kao znak slobode.
Trebalo je da prođe osam godina da iz zvonika Uspenske crkve ponovo zazvone zvona. U toj novosadskoj crkvi parohijani su se postarali da ona ponovo dobije tri zvona. Svako od njih posvećeno je svetiteljima. Najveće, teško 671 kilogram, posvećeno je Majci Božijoj i dar je, prema onome što stoji na njemu, odanih parohijana. Srednje od 365 kilograma, posvećeno Svetom Georgiju ili Svetom Đurđu, kako piše na njemu, darivali su parohijani koji slave Đurđevdan, dok je najmanje, koje teži 171 kilogram, crkvi poklonio novosadski trgovac Mihajlo Georgijević sa porodicom u čast Prepodobne Paraskeve, njegove krsne slave. Na svakom zvonu stoji da su darivana 29. februara 1924, ali su osveštana i postavljena te godine na praznik Cveti, 20. aprila. Učinio je to tadašnji episkop bački Irinej(Ćirić) u prisustvu velikog broja vernika. Preduzimljivi prota Veljko ni tada nije propustio ništa slučaju. Angažovao je i za taj veliki događaj fotografa da ga zabeleži, a dok je čin osvećenja trajao i zvona podizana na zvonik, na zidu je stajala fotografija iz 1916. s ispraćaja starih zvona.
- Prvo što su neprijatelji srpskog naroda činili kroz istoriju kada su osvajali ove prostore bilo je da zabrane oglašavanje zvona i upotrebu ćirilice - kaže prota Latinović. - Zvono ne samo da poziva i nagoveštava molitvu, ono se i tokom liturgije i drugih bogosluženja oglašava, ali i kada ispraćamo upokojene članove crkve i porodice. Zvono ima značajnu ulogu i mesto u bogosluženju. Prota Veljko je toga bio svestan i te kako, i on je dao da se pribeleži foto-aparatom skidanje starih i postavljanje novih zvona, kao što je to učinio sa Svetojovanovskom crkvom pre rušenja. Mi zvonima na pridajemo toliku pažnju kao drugi narodi. U Rusiji postoje akademije koje se bave proučavanjem zvona, njihovog zvuka, intenziteta, značaja, uticaja na životnu sredinu, zdravlje ljudi... Zvonima se danas neko obraduje, podseti ga na molitvu, neko se krsti kada ga čuje i zapita za kim zvoni, neko se trgne... Ima onih kojima zvuk zvona smeta. Postoje slučajevi na mestima gde su podizane nove crkve, da ljudi negoduju što zvone.
Koliko je zvono bilo prisutno u životu ljudi sveštenik Latinović ilustruje pričom da su domaćice koje nedeljom ostanu kod kuće da pripreme ručak znale kada zazvoni zvono na liturgiji kada se peva bogorodičin tropar, da je vreme da stave rezance u supu, jer se približava kraj bogosluženja.
Veliko zvono Uspenske crkve od dugogodišnjeg udaranja u jednu tačku puklo je i početkom 1971. godine je preliveno i od tada sva tri zvone na električni pogon. Pre nešto manje od decenije zvona su očišćena, okrenuta za 90 stepeni, konstukcija zamenjena metalnom kako bi i u narednih stotinu godina obavljala nesmetano svoju funkciju.
Povodom stogodišnjice stavljanja sadašnjih zvona, u crkvi je u okviru Velikogospojinskih dana, kada je hramovna slava, održan ciklus predavanja o zvonima s arhitektonskog, teološkog, istorijskog aspekta, u okviru kojih se mogao čuti pregršt informacija koje govore u prilog tome da je zvono mnogo više od jednostavnog predmeta kojim se obaveštavaju parohijani da dođu u crkvu, i teško da se mogu naći s obzirom na to da je kod nas 2005. godine objavljena prva knjiga o zvonima.
Zorica Milosavljević