Datum kada je iz vojnog šanca izrastao slobodni grad

prešao u ruke njegovih građana i dobio sadašnje ime. Tim povodom, u Gradskoj kući u sredu će biti upriličen svečani prijem delegacija gradova i opština, čiji domaćini će biti gradonačelnik Miloš Vučević i predsednik Skupštine grada Zdravko Jelušić. Večeras od 18 časova u Srpskom narodnom pozorištu na svečanoj akademiji gradonačelnik Vučević uručiće Ferbruarsku nagradu atletičarki Ivani Španović.

Dan grada obeležava se od 1998. godine, a uveden je kao apolitični i neideološki praznik jer je 1748. godine za Elibertacionu povelju carice Marije Terezije, koja je nosila brojne pogodnosti i pružila osnov za razvoj grada, novac izdvojilo svih 4.620 stanovnika.

Carskim potpisom ispod Povelje, dotadašnje naselje Petrovaradinski Šanac izuzeto je iz nadležnosti državnih vojnih i civilnih županijskih vlasti i steklo status grada, grb, pravo na samoupravu kroz Magistrat sačinjen od dvanaestorice „domaćih” građana i građanki, pravo da donese gradski Statut i ubire porez i novo ime. Po priznatim pravima i preuzetim obavezama, Novi Sad se izjednačio s ostalim urbanim komunama Habzburške monarhije, koje su u to vreme iz feudalne epohe polako prelazile u građansku. Naime, kako se navodi u tekstu arhivskog savetnika Istorijskog arhiva Novog Sada Tamare Jelić, posle sklapanja Beogradskog mira 1739. godine polako prestaje potreba postojanja granice, koju Marija Terezija ukida Ustavom iz 1741. godine. Zatim ukida i sremsko-bačku podunavsku miliciju, koja se pripaja Bačko-bodroškoj županiji, dok vojnička mesta koja leže na drugoj strani Dunava ulaze u sastav sudskih oblasti određenih županija. U toj naredbi nema pomena o Petrovaradinskom Šancu, zato što je već tada postojala namera za njegovu elibertaciju. Tako i 56 stanovnika u svojoj molbenici na srpskom jeziku od 1. marta 1743. godine traže da ih oslobode vojničke obaveze i premeste u građanski položaj.

Strategijski značaj Šanca i Petrovaradinske tvrđave, namera Marije Terezije da osigura teritoriju pojačanom zaštitom i boljim snabdevanjem hranom, uređenje granice, kao i molba graničara, sve su to bili razlozi koji su doveli do oslobođenja mesta. O njima se takođe govori i u naredbi Marije Terezije o instauraciji (uređenju) prvog magistrata. Izvršeno je merenje teritorije koja će ući u sastav budućeg grada, a 17. juna 1746. godine doneta je odluka, po kojoj se Petrovaradinski Šanac predaje građanskim oblastima.

Postignut je i dogovor između pripadnika vojne vlasti i Bačke županije o načinu prelaska iz vojnog u građansko mesto, s posebnim osvrtom na mostobran (da se u njegovoj blizini ništa ne sme graditi). Nakon svih navedenih priprema i uplate 80.000 forinti za otkup (kasnije, zbog troškova, više od 95.000 forinti), 1. februara 1748. godine Marija Terezija izdaje Diplomu (Povelju) o proglašenju Petrovaradinskog Šanca za slobodni kraljevski grad (Privilegia Liberae Regiae Civitatis Neoplantensis Anno 1748).

U Povelji se naglašava, da je došlo do potpunog oslobađanja grada od vojne i kameralne vlasti, što znači da je za sve građane i stanovnike bilo koje narodnosti nadležan gradski magistrat (gradsko poglavarstvo), a ne komandant Petrovaradina i kameralni činovnici. Promenjeno je i ime mesta, te je novi grad na latinskom nazvan Neoplanta (Neo-Plantae), na mađarskom Ujvidek (Uj-Videgh) i na nemačkom Nojzac (Neu-Satz). Kasnije je to prevedeno i na srpski kao Novi Sad.

S. Krstić

Svečanom akademijom u Novosadskom pozorištu počelo obeležavanje Dana Novog Sada

Bogatim kulturno-umetničkim programom, uz prisustvo istaknutih ličnosti političkog i kulturnog života,  je u Novosadskom pozorištu, 16. put zaredom, održana svečana akademija povodom obeležavanja Dana grada Novog Sada.

- Prvog februara 1748. godine ediktom Marije Terezije Novi Sad je postao slobodni kraljevski grad, a zajednička prošlost Srba i Mađara tog perioda daje primer međusobnog poštovanja - istakla je predsednica gradske organizacije Saveza vojvođanskih Mađara Lenka Erdelj, koja je dodala da poznavanjem prošlosti bolje ćemo prepoznati vrednosti koje treba da upravljaju našim životima.

Osvajanjem titule omladinske prestonice i prestonice kulture, grad ima priliku da prikaže kulturni, društveni, politički i ekonomski život, a kako je Lenka Erdelj naglasila, od izuzetnog je značaja da pripadnici nacionalnih manjina učestvuju u promovisanju multikulturalnih vrednosti Novog Sada.

- Bez obzira na to da li ga zovemo Novi Sad, Ujvidek varoš ili Neoplanta, vrednosti koje su generacije kroz vekove stvarale obeležile su naš grad - rekao je predsednik Skupštine grada Zdravko Jelušić i podsetio da je današnji Novi Sad rezultat truda, borbenog i neumornog duha svih sugrađana, bez obzira na jezik, veru i nacionalnu pripadnost, i za nas je on dom koji negujemo zajedno.

J. Vukašinović