Četvrti novosadski most i želja i potreba

Novi Sad je izgradnjom delova grada  uz Beogradski kej, kupalište Štrand i univerzitetski kompleks, kao i izgradnjom šetališta uz Dunav, na neki način ostvario ovaj strateški cilj. Međutim prekinuti kontakt s obalom u delu nekadašnje industrijske zone i kasarne rečne flotile, neuređeni prostor Kameničke ade i Ribarskog ostrva, ukazuju da izlazak na reku treba da ostane kao vizija prostornog razvoja od izuzetnog značaja,  odnosno kao ekološka, urbanistička, ekonomska i socijalna revitalizacija Grada u celini.  Dok pripremni radovi za novi most treba da počnu, ne smiruju se strasti dela javnosti kada su u pitanju planovi za uređenje Kameničke ade i Šodroša. Četvrti novosadski most je neophodan gradu koji se širi na sremsku stranu i tu se većina slaže, ali uz most ide i uređenje priobalja, a tu se već svi ne slažu kako i na koji način da se planirano sprovede.

Proteklih dana grupa aktivista protestuje zbog radova na priobalju. NVO „Svet i Dunav“podnela je nekoliko primedbi, ali uvidom u dokumentaciju se uočava da nisu u pitanju primedbe ni sugestije na Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu, nego samo na nacrt Plana.

Gradska uprava za zaštitu životne sredine dala je pozitivno mišljenje na Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Generalnog urbanističkog plana Grada Novog Sada do 2030. godine  na životnu sredinu.

Što se tiče konstatacije da nije poznato šta će biti predviđeno novim urbanističkim planovima na ovom području, u Generalnom urbanističkom planu Grada Novog Sada do 2030. godine, vidi se da se ovo područje planira kao park-šuma i da su poštovani uslovi Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode u potpunosti.

Žalba NVO „Svet i Dunav“ podneta je Bernskoj komisiji 29.12.2021. godine, a Generalni urbanistički plana grada Novog Sada do 2030. godine i Strateška procena uticaja na životnu sredinu, stavljeni su na javni uvid 28.12.2021. godine. Žalba je evidentno pisana pre nego što je bilo moguće izvršiti uvid u planska rešenja.

Javni uvid u Generalni urbanistički plan Grada Novog Sada - 28. decembra 2021. - 05. februara 2022. čak 40 dana, što je 10 dana više od zakonom predviđenog roka.  Javne prezentacije su održane 10, 14. i 21. januara 2022. godine u Amfiteatru na Spensu. Javne sednice Komisije za planove na kojoj su razmatrane podnete primedbe održane su 7. i 15. marta 2022. godine. Na prezentaciji i javnim sednicama Komisije za planove, predstavnici različitih nevladinih organizacija i građani su postavljali pitanja  i davali svoje predloge. Obrađivači plana pokušavali su da odgovore ali ostalo je upamćeno da su sednice često prekidane zbog galame, buke i upotrebe pirotehničkih sredstava. Područje Kameničke ade je u prethodna tri GUP-a (iz 1963, 1974. i 1985. godine) bilo definisano kao građevinsko područje sa različitim namenama (rekreacione površine, parkovske površine, zaštitno zelenilo, i hidrotehnički zahvati) da bi se kasnijim generalnim planovima nakon analize stanja i prestanka ograničenja, prestankom eksploatacije izvorišta vode, ocenilo da je ovaj prostor potrebno konceptualno drugačije koristiti.

Starim Generalnim planom Grada Novog Sada do 2021. godine područje Kameničke ade i Ribarskog ostrva je namenjeno za turističko-sportsko-rekreativne površine, kupalište i  vodenu površinu.

Kamenička ada predstavlja deo priobalja, pošumljenu adu uz Dunavsku obalu sa bačke strane grada. Nalazi se  na međunarodnom plovnom putu Rajna-Majna-Dunav, na stacionaži od 1359. km do 1352. km reke Dunav. Rečno ostrvo je pripojeno levoj obali u XX veku i povezano sa ostatkom grada pristupnim putem, preko trase na kruni 29 odbrambenog nasipa. Nalazi se u nebranjenom području koje se delimično plavi u zavisnosti od vodostaja.

Sama Kamenička ada je od kopna odvojena nekadašnjim rukavcem Dunava (Šodroš), koji se i dalje puni dunavskom vodom direktnim spojem i podzemnim putem. Sa zapadne strane, uzvodno graniči se sa vikend naseljem Kamenjar sa kojim deli nasip- jedini suvi prelaz, odnosno kolsko- pešačku komunikaciju. Sa istočne strane, ada je od Ribarskog ostrva odvojena prirodnim vodenim kanalom kojim je Šodroš spojen sa Dunavom.

Područje ade se nalazi na veoma niskom terenu, na 75 metara nadmorske visine, dok je kota krune nasipa na 81,6 metara. Ipak najveći deo prostora same ade je do 77,5 metara, osim dela koji se nalazi uz pristupni put, a koji je izdignut na kotu od 78,10 metara nadmorske visine. Samim tim, prilikom visokog nivoa voda Dunava, dobar deo ade je plavljen i neprohodan kao močvarno zemljište.

Od samog početka organizovanog planiranja grada ovaj prostor je tretiran kao površina značajna za turističko sportsko-rekreativne namene, kao ekološki i vetrozaštitni pojas. Značaj Kameničke ade u prostornoj mapi grada Novog Sada postaje sve veći, izgradnjom stambenih naselja na Limanima i planiranjem intenzivne izgradnje u zapadnom području grada – na Telepu, kao i formiranjem zona višeporodične stambene izgradnje na Bistrici.

U novom Generalnom urbanističkom planu Novog Sada do 2030. godine, Kamenička ada i Ribarsko ostrvo postaju zelena oaza  kao stanište zaštićenih vrsta NSA 22a. Van zone NSA22a sa dodatnim zaštitnim pojasom planiraju se sportsko-rekreativno-turističke površine, što će biti obrađeno planom detaljnije razrade. Imajući u vidu da se starim planom detaljnije razrade Kameničke ade, prostor Kameničke ade planirao se za parkovsku površinu od 24 hektara, za sport, turizam, poslovanje i značajnu mrežu saobraćajnih površina (oko 11 ha), u novom Generalnom urbanističkom planu Novog Sada do 2030. godine, prostor Kameničke ade planira se najvećim delom za park-šumu (oko 56 ha), delom turističko-sportsko-rekreativne sadržaje i gradsku marinu van granica NSA22a, uz značajno smanjenje planiranih saobraćajnih površina (za oko 20.000 metara kvadratnih). U skladu sa uslovima nadležnih institucija, na području Kameničke ade prvi put se planira zelena oaza u granici staništa NSA 22a i NSA 22b. Iz prethodnih planova zadržano je planiranje veslačke staze i kupalište uz veslačku stazu.

Izgradnja nove, odnosno još jedne odbrambene linije neophodna je radi planiranja turističko-sportsko-rekreativnih sadržaja na Kameničkoj adi, pre svega veslačke staze, koja prema FISA standardima mora biti u branjenoj zoni. Takođe, planirana veslačka staza doprinosi snižavanju regulacije nivoa podzemnih voda, kako u delu Novog Sada - Telepu, tako i u delu Kameničke ade, gde bi se poboljšao vodni režim, čime bi se sprečilo isušivanje tla Kameničke ade. Realizacijom planiranih sadržaja stvorio bi se izuzetno vredan prostor koji bi objedinio park-šumu sa granicom zaštićenog staništa NSA22a i turističko-sportsko-rekreativne sadržaje na prostoru uz levu obalu Dunava.

U periodu od 1997. do 2020. godine pošumljenost Kameničke ade se smanjila za 15 hektara, na šta je osim starosti drveća, isušivanja korenovog sistema usled promene nivoa podzemnih voda, uticala i nelegalna gradnja i zauzeće javnih površina. Veliki broj ovih slučajeva onemogućio je pristupanje obali Dunava, zbog ograđivanja prostora. Takođe neke nevladine organizacije su imale ili još uvek koriste prostorije u okviru objekta na Kameničkoj adi, za svoje potrebe. Na slici je naznačen položaj zona u kojima se nalaze ograđeni prostori i nelegalni objekti, evidentirani 2020. godine.

Ribarsko ostrvo dobija namenu park-šume sa granicom staništa NSA22b, a van njega će se planovima detaljnije razrade utvrditi mogućnosti planiranja turističko-sportsko-rekreativnih sadržaja. Ribarsko ostrvo ostaje u nebranjenoj zoni.

Radiće se i na očuvanju autentičnih prirodnih osobenosti priobalja sa jedne strane, uklanjanje nelegalno izgrađenih objekata i zauzeća javnih površina na prostoru Kameničke ade, uspostavljanje veze urbanog dela grada sa staništem NSA22a i sa rekom Dunav, te na unapređenju sportsko-turističke ponude Novog Sada.

Most u produžetku Bulevara Evrope je planiran još od 1951. godine  i od tada se nalazi u svim planskim dokumentima koji su se bavili ovim prostorom.  Pored Generalnih urbanističkih planova ovaj most je planiran i u Prostornom planu Grada Novog Sada iz 2012. godine (plan je još uvek na snazi). Takođe ovaj most se planira i u Uredbi o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene međunarodnog vodnog puta E 80 – Dunav (Panevropski koridor VII) koja je objavljena u „Službenom glasniku RS”, broj 14 od 4. februara 2015.

Prilikom donošenja svakog od ovih planova, rađene su saobraćajne studije i analize i svaki put je potvrđena opravdanost izgradnje ovog mosta, pa je to potvrđeno i u predloženom Generalnom urbanističkom planu grada Novog Sada do 2030. godine. Realizacija ovog mosta je trebalo mnogo ranije da se desi, ali se to nije dogodilo, jer je Novi Sad, kao jedan od retkih gradova u svetu, više puta gubio svoje već izgrađene mostove (II svetski rat i NATO bombardovanje 1999. godine).

Prilikom izrade Plana generalne regulacije mosta u produžetku Bulevara Evrope u Novom Sadu JP “Urbanizam” ishodovalo i u potpunosti ugradilo uslove nadležnog Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode. Kao rezultat toga, dobijena je saglasnost nadležnog Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode na Plan generalne regulacije mosta u produžetku Bulevara Evrope u Novom Sadu.

Javno vodoprivredno preduzeće “Vode Vojvodine“ izdalo je JP “Urbanizam“ vodne uslove (broj II-1032/7-21 od dana 27. 9. 2021. god.) za potrebe izrade Generalnog urbanističkog plana Grada Novog Sada, u kojima je definisano pod kojim uslovima se može realizovati planirani infrastrukturni objekat-nasip za odbranu od poplava.  

Za područje Kameničke ade na snazi je Regulacioni plan „Kamenička ada” u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada”, br. 15/2000 i 12/2003). Plan je usvojen 2000. godine.

Uporedni prikaz  Regulacionog plana „Kamenička ada” u Novom Sadu i novog generalnog plana grada Novog Sada do 2030. godine

Regulacioni plan „Kamenička ada” je planirao prenamenu postojeće šume u šuma-park uz znatnije uvođenje turističko-sportsko-rekreativno- zabavnih sadržaja, naročito u istočnom delu ade predstavlja osnovni princip u organizaciji prostora Kameničke ade.  Generalni plan grada Novog Sada do 2030. godine. Bilo je planirano nasipanje najvećeg dela Kameničke ade na prosečnu nadmorsku visinu od 78.50, što podrazumevalo nasipanje i do 3 m.

Planirali su se  raznovrsniji vidovi saobraćaja kako do same ade, tako i po adi. Za stari Generalni urbanistički plan grada Novog Sada do 2021. godine  i Regulacioni plan „Kameničke ade” nije rađena hidrološka studija, a za novi Generalni urbanistički plan Novog Sada do 2030. godine rađene su dve studije.

Trasa planiranog nasipa za odbranu od poplava usklađena je sa uslovima Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode, na način da će deo zaštićenog područja NSA 22a ostati u koritu Dunava i neće doživeti nikakve izmene u režimu plavljenja u odnosu na sadašnje stanje. Cilj ovakvog tehničkog rešenja bio je da se zasadi belih topola zadrže u plavnoj zoni.

Za potrebe planiranja i kasnije realizacije nove prve odbrambene linije za zaštitu od visokih voda Dunava u zoni Kameničke ade i brodogradilišta, urađene su dve studije: Hidrološka studija vodotoka Dunava sa hidrografskim podacima za potrebe izrade plana generalne regulacije na levoj obali Dunava u Novom Sadu, koju je izradio AD “Vojvodina projekt“ i Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu (2019. god).

Akvatorijum veslačke staze biće sa kontrolisanim nivoom i protokom vode. Nivo vode u veslačkoj stazi biće na koti od oko 74,5 metara nadmorske visine. Dogradnjom nove odbrambene linije i realizacijom veslačke staze, vodene površine će se sa sadašnjih 20 hektara povećati na 29 ha. Kontrola nivoa vode u veslačkoj stazi će se vršiti na sledeći način: u zapadnom delu Kameničke ade izgradiće se povezni cevovod između Dunava i veslačke staze, sa crpnom stanicom kapaciteta pet kubika vode u sekundi. Povezni cevovod služiće za punjenje veslačke staze vodom iz Dunava. Na istočnoj strani Kameničke ade, predviđa se izgradnja dva kolektora svetlog otvora, dimenzija 2,5 i tri metra, sa kotom dna oko 70,5 metara nadmorske visine, sa ustavom-zatvaračem koji bi služio za regulisanje nivoa vode u veslačkoj stazi, odnosno za pražnjenje iste.

Dve kontrolisane veze sa Dunavom omogućavaju protok vode duž veslačke staze, što doprinosi očuvanju živog sveta u vodi, čime se sprečava zamuljivanje i zabarivanje korita akvatorijuma.

Akvatorijum marine i Dunavca biće pod direktnim uticajem Dunava, što znači da će nivoi vode u njima oscilovati u toku godine, a u skladu sa oscilacijama koje se budu dešavale na reci, pa će se svi prirodni procesi i dalje nesmetano odvijati.

Veslačka staza će biti objekat od prirodnih materijala, sa vodopropusnim dnom i kosinama, kako bi se regulisao nivo podzemnih voda na Kameničkoj adi, kao i na južnom Telepu. Hidrološke studije, prilikom analize uticaja veslačke staze na nivoe podzemnih voda, dokazale su da će se izgradnjom veslačke staze postići bolji režim strujanja podzemnih voda, pošto će ona održavati konstatan nivo vode, samim tim i biljne vrste na Kameničkoj adi imaće znatno bolji dotok vode u korenov sistem.

Ekološke organizacije tvrde i da je Ribarsko ostrvo spomenik prirode, što je nije tačno.

Navodi se i da će doći do uništenja ovog aluvijalnog ekosistema što će dovesti do nestanka svih trenutno prisutnih životinja i biljnih vrsta. Međutim, novim Generalnim urbanističkim planom Grada Novog Sada do 2030. godine, ovo područje štiti, odnosno planira se kao park-šuma, a sve u cilju očuvanja staništa zaštićenih vrsta.

Za novi Generalni urbanistički plan Grada Novog Sada do 2030. godine, urađen je Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu. Na Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu pribavljena su mišljenja nadležnih institucija.  U ostavljenom roku za dostavljanje mišljenja na Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Generalnog urbanističkog plana grada Novog Sada do 2030. godine na životnu sredinu,  mišljenja su dostavili: JKP „Informatika“; Agencija za energetiku Grada Novog Sada; „Transnafta“ Pančevo; Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – Direkcija za vodne puteve; Ministarstvo unutrašnjih poslova, Sektor za vanredne situacije u Novom Sadu; JP „Emisiona tehnika i veze“ Beograd; JKP „Novosadska toplana“; JKP „Čistoća“; JVP „Vode Vojvodine“; JKP „Vodovod i kanalizacija“; JKP „Tržnica“Novi Sad; NIS a.d. Novi Sad; Ministarstvo odbrane Sektor za materijalne resurse-Uprava za infrastrukturu; JP „Srbijagas“; Gradska uprava za kulturu; JKP „Put“ Novi Sad; Gradska uprava za zaštitu životne sredine; „Elektromreža Srbije“, a.d. Beograd; JP „Pošta Srbije“ Beograd; Telekom Srbija“ad; „Elektrodistribucija Srbije“, doo Beograd; Gradska uprava za imovinu i imovinsko pravne poslove; JP “Putevi Srbije“; JP „Elektroprivreda Srbije“, Ogranak Panonske TE-TO; Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – Sektor za vodni saobraćaj; JKP „Lisje“; Pokrajinski zavod za zaštitu prirode; JKP “Gradsko zelenilo“; Infrastruktrura železnice Srbije, a.d; JP “Vojvodinašume“; Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine i „Novi Sad-gas“ doo.

Izveštaj o strateškoj proceni uticaja plana na životnu sredinu bio je  izložen na javni uvid, zajedno sa generalnim planom u trajanju od 40 dana (od 28. decembra 2021. godine i trajao je do 5. februara 2022. godine, odnosno 40 dana, što je 10 dana više od zakonom predviđenog roka), uz održane tri javne prezentacije 10, 14. i 21. januara 2022. godine.

O izvršenom javnom uvidu JP „Urbanizam“ sačinilo  je Izveštaj o obavljenom javnom uvidu u nacrt plana sa Izveštajem o strateškoj proceni uticaja plana na životnu sredinu, sa svim primedbama i odgovorima po svakoj primedbi. Ovaj Izveštaj je prezentovan na javnoj sednici Komisije za planove pred svim zainteresovanim građanima, odnosno podnosiocima primedbi.

Studija hidrotehničkog uređenja površinskih i podzemnih voda priobalja na levoj obali Dunava u Novom Sadu u zoni Kameničke ade i Ribarskog ostrva koju je izradio Institut za vodoprivredu „Jaroslav Černi“ (2021. god.).

Obe studije su pokazale da dogradnja prve odbrambene linije neće imati negativnih uticaja na vodni režim Dunava, kako na području grada Novog Sada, tako i na znatno širem području. Dogradnjom postojeće odbrambene linije i izgradnjom veslačke staze, vodni režim će se poboljšati, kako na prostoru Kameničke ade tako i na Telepu, Adicama i Limanu, što će pozitivno uticati na biljni i životinjski svet. Usled klimatskih promena, primetno je dugotrajno smanjenje nivoa podzemnih voda naročito u periodu letnjih meseci, što negativno utiče na isušivanje tla, i dovodi do odumiranja biljnih vrsta. Regulisanjem vodnog režim, povećaće se i nivoi podzemnih voda, čime će korenov sistem imati znatno bolji pristup podzemnim vodama u periodu sušnih letnjih meseci.

U slučaju realizacije dogradnje prve odbrambene linije oko Kameničke ade i brodogradilišta, stogodišnja visoka voda bi se povisila za 1 cm, što je na nivou statističke greške. Postojeća odbrambena linija je 120 cm viša od stogodišnje visoke vode, tako da nema bojazni od plavljenja Novog Sada.

Veslačka staza planirana je prvi put u Generalnom urbanističkom planu Grada Novog Sad iz 1985. godine.

Istorija veslačkog sporta u Novom Sadu ima dugu tradiciju. Veslački klub „Danubius“ osnovan je 1885. godine, ali od tada pa do danas nije došlo do realizacije veslačke staze. Treninzi veslača odvijaju se na otvorenom toku Dunava. Imajući sve ovo u vidu, smatramo da Grad Novi Sad, i njegovi veslači, zaslužuju da imaju uređenu veslačku stazu u skladu sa međunarodnim standardima, naravno uz poštovanje uslova Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode, i očuvanja prirodnog biodiverziteta.

Ekološke organizacije tvrde da bi se izgradnjom nasipa za odbranu od poplava “uklonila prirodna protivplavna zaštita Grada Novog Sada i dovelo do urbanizacije ovog područja“. Međutim, stručnjaci ističu da  „prirodna protivplavna zaštita Grada Novog Sada“ postoji na drugim delovima toka Dunava, uz prirodno strme padine Fruške gore, te se ne može reći da je postojeća Kamenička ada, prirodna protivplavna zaštita Grada Novog Sada, u pitanju je ravničarski teren sa kotom terena od oko 76,50 m n.m., dok je kota postojećeg nasipa za odbranu od poplava 81,60 m n.m.., odnosno za  5 m viša od postojećeg terena na Kameničkoj adi. Stogodišnja visoka voda Dunava u Novom Sadu iznosi 79,80 m nm., i pri njenom nailasku, ceo prostor Kameničke ade bude poplaven.

        Ekipa „Dnevnika”