ČETIRI GODINE OD ISTEKA UGOVORA IZMEĐU SANU I CRKVE Arhivsku građu SPC čeka ovakva sudbina
SREMSKI KARLOVCI: Četiri godine nakon što je 2020. istekao ugovor na osnovu kog je Srpska akademija nauka i umetnosti čuvala arhivsku građu koja pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi pokrenuti su konkretni potezi za njeno vraćanje titularu koji ubuduće treba da vodi brigu o njoj.
U Arhivu SANU u Sremskim Karlovcima, gde je ta arhivska garađa čuvana poslednjih 79 godina, u toku je razgraničenje arhivskih fondova. Prema rečima direktora Arhiva Srpske pravoslavne crkve dr Radovana Pilipovića, na osnovu preporuka Ministarstva kulture i Državnog arhiva Srbije, celokupna arhivska građa crkvenog porekla treba da bude predata Arhivu SPC, a arhivska građa iz drugih fondova, ponajviše iz domena državne uprave, morala bi ići u Arhiv Vojvodine, tj. Arhiv grada Novoga Sada.
- Srpska akademija nauka i umetnosti je preuzela brigu o arhivskom nasleđu Srpske pravoslavne crkve samo zahvaljujući novonastalim društveno-političkim okolnostima i okvirima posle 1945. godine - kaže Radovan Pilipović. - Srpska pravoslavna crkva je, ipak, dala potrebnu logistiku, prostor i infrastrukturu, jer je građa smeštena od 1949. godine u prostorijama Karlovačke bogoslovije, odnosno u nekoliko prostorija istorijske zgrade Crkveno-narodnih fondova. Prema ugovoru o sređivanju arhivske građe SPC koja se nalazila u Mitropolijsko-patrijaršijskom arhivu u Sremskim Karlovcima SANU je primila te godine na staranje više od 320 dužnih metara arhivske građe različitih fondova, na prvom mestu Karlovačke mitropolije, ali i obnovljene Patrijaršije SPC posle 1918. godine. Ugovor je istekao 1999, jer je bio potpisan na 50 godina, kao da su naši mudri arhijereji progno- zirali u samo leto koliko može da traje komunizam kao društveni sistem. Pošto je Arhiv Srpske pravoslavne crkve konačno ustrojen 2012. godine, ugovor je produžen samo do 2019. Kako je konačno istekao, preduzimaju se mere na zaokruživanju arhivskog nasleđa SPC.
Dok će svetovna arhivska građa posle bezmalo osam decenija organizovanog čuvanja u Arhivu SANU biti izmeštena izvan Sremskih Karlovaca, crkvena će bar za početak ostati na istom mestu.
- Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve trenutno obnavlja i stavlja pod svoju upravu arhivske fondove Patrijaršijsko-mitropolijskog arhiva u Sremskim Karlovcima koji će biti pod nadzorom njegovog organa - Arhiva SPC - objašnjava Pilipovoić. - Svi arhivski fondovi ostaju, za početak, u zgradi Bogoslovije Svetog Arsenija, ali će se učiniti sve da se pronađe adekvatna zgrada u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve u samim Sremskim Karlovcima i toj vrednoj istorijskoj građi povrati dostojanstvo proisteklo iz njene istorije.
Pilipović kaže da će kada bude vraćena u nedra crkve, arhivska građa biti dostupna, ništa manje nego do sada, i štaviše, na raspolaganju još više svima, po pravilima nauke i arhivistike kao discipline za istraživanje i naučni rad, a u planu je i poboljšanje uslova za njeno čuvanje.
- Na prvom mestu moraju se poboljšati tehnički uslovi za čuvanje građe, obaviti hemijsko-biološka istraživanja, uraditi sterilizacija celo- kupnog arhivskog fonda. Treba sprečiti hemijsko-biološko propadanje i zaštiti nivo dugotrajnosti zapisa. Najveći neprijatelj dokumenata i zapisa na hartiji i pergamentu jeste vlaga, koja se može golim okom videti u čitaonici Arhiva SANU u Sremskim Karlovcima. Treba stalno jačati svest o vrednosti dokumenata i sprovoditi strategiju zaštite arhivskog materijala. Arhiv SPC ima u tome naučnog - hemijskog, biološkog, tehnološkog i arhivistič- ko-istorijskog iskustva - ističe Pilipović.
Napominje da se nakon revizije fondova i poboljšanja opštih uslova za čuvanje i korišćenje arhivske građe može razgovarati i o njenoj digitalizaciji.
- Arhiv Srpske pravoslavne crkve ima nameru da obnovi Patrijaršijsko-mitropolijski arhiv u Sremskim Karlovcima kao svoje odeljenje - podružnicu, propisanu statutom Arhiva SPC, i da zaposli više ljudi iz struke iz Sremskih Karlovaca i neposredne okoline.
Arhiv SPC je organ Svetog arhijerejskog Sinoda zadužen od 2007. godine za čuvanje i brigu o arhivskoj građi SPC. Svi crkveno-arhivski fondovi Kneževine i Kraljevine Srbije od 1836. godine, zatim jedan deo građe Karlovačke mitropolije sa kraja 18. veka, kao i obnovljene Patrijaršije posle 1918. godine čuvaju se u delu zgrade Svetosavskog doma u Zemunu, gde je smešten - kaže Pilipović.
Ugovor između SANU i SPC o čuvanju crkvene građe sklopljen 1949, nakon isteka 1999. u dva navrata je produžavan na deset godina. U pripremi arhivskog materijala za primopredaju učestvuju i kompetentni predstavnici SANU, za koju se još uvek ne zna kada će se dogoditi.
Z. Milosavljević