Arhiv grada: Seoba i gradnja Magistrata

Prema rečima direktora Istorijskog arhiva Novog Sada, ustanove gde se čuvaju brojni značajni gradski dokumenti, Petra Đurđeva, Magistrat je u početku bio smešten u iznajmljenoj kući mesara i gradskog senatora Petera Ferencija, u takozvanoj  „Ferencijani“ koja se nalazila na mestu današnjeg zdanja Gradske kuće na glavnom varoškom trgu, čelom okrenutoj prema katoličkoj crkvi.

- Ne želeći da plaćaju veliku zakupninu funkcioneri Magistrata zatražili su 1749. godine da se adaptira bivša zgrada Komore pored jermenske crkve, ali koja je već 1786. godine postala tesna, pa se Magistrat vratio u “Ferencijanu”  i odobrio da se ona otkupi za 15.000 forinti – pojašnjava Đurđev. - Pitanje izgradnje Gradske kuće pokrenuto je krajem šezdesetih godina 18. veka. Pominje se da je inžinjer Lazar Urošević napravio plan gradnje, te da je čak postojao početni fond od 30.000 forinti, a računalo se da bi sečom vrbaka moglo ispeći 600.000 cigala u lokalnoj ciglani. Ipak od zidanja se ubrzo odustalo. Nakon ratnih zbivanja tokom revolucije 1848 i 1849. godine, došlo je do privremenog preseljenje Magistrata u staru zgradu „Gvozdeni čovek“ (iznad današnjeg lokala “Atina”), a zatim u palatu „Svojina“ (Zmaj Jovina 4), gde je ostao do 1871. godine, kada je preseljen u Žandarmerijsku kasarnu, koja se nalazila blizu današnjeg tržnog centra „Bazar“. Ubrzo je postalo jasno da se gradska vlast mora konačno skrasiti na jednom mestu, ali je izbio sukob oko mesta izgradnje Gradske kuće.

Kopija zdanja u Gracu?

Zanimljiv je podatak da se u knjizi “Atlas ulica” Živka Markovića, kao i na zvaničnom sajtu Grada i među pojedinim Novosađanima pominje da je novosadsko zdanje kopija gradske kuće u Gracu. Mađutim, Đurđev kaže da je reč samo o još jednoj urbanoj legendi.

- Iako na prvi pogled deluju slično, pre svega zbog balkona i tornja, malo je verovatno da je kopija one u Gracu – naglašava naš sagovornik. - Reprezentativna neorenesansna palata sa tornjem predstavlja i danas jedno od najlepših zdanja i simblo našeg grada. Čeona fasada poseduje istureni rizalit sa snažnim stubovima i arkadom u prizemlju. Na sva četiri ugla palate, nalaze se kupole, a nad rizalitom je mansardni ravan krov. Na zgradi dominira visoki toranj sa balkonom na kojem su 1907. godine vatrogasci postavili čuveno zvono „Matilda“ koje je oglašavalo požare u gradu, a koje je pretopljeno tokom rata. Na fasadi palate ističu se prelepe alegorijske figure grčkih boginja.

- Tadašnji gradonačelnik Svetozar Miletić je 1861. godine pokrenuo je inicijativu da se Gradska kuća zida na hanskom placu, delu Novog Sada gde su većinski živeli Srbi, a gde je kasnije izgrađena Matica srpska, te da se u centru podigne pozorište. Međutim, javio se problem, jer tu zamisao nikako nisu mogli da prihvate gradski predstavnici Mađara i Nemaca – kaže Đurđev. 

Konačno, kada je prikupljen novac, 1893. godine započeta je izgradnja Gradske kuće, na mestu porušene „Ferencijane“. Prema rečima Petra Đurđeva  konkurs je raspisan i objavnjen u novinama, a usvojen je projekat proslavljenog novosadskog arhitekte Georga (Đerđa) Molnara koji je nagrađen s 400 forinti. Nakon dugoitrajnih priprema nejmari su prionuli na posao 1893. godine i dve godine kasnije završili velelepno zdanje Magistrata za vreme mandata Stevana Popovića Pecije. Preduzimači u izgradnji bili su Karl Lerer i Jožef Cocek, plastične ukrase radio je vajar Julije Anika, a svecanu salu oslikao je 1911. godine slikar Pavle Ružička. Prva skupštinska sednica održana je u svečanoj sali 3. januara 1895. godione.        

S. Kovač