SUDBINU SRPSKE DOBROVOLJAČKE PORODICE VUKOBRATOVIĆ OBELEŽIO LOGOR U ŠARVARU Dobro se pamti duže od zla

Nije Milanu ni na kraj pameti bilo da će ga dvadesetak godina po dolasku na maleno imanje u Rastini kraj Sombora, uzdarje od junačkog kralja Aleksandra Ujedinitelja, neko proterati sa ženom Marijom, posle Velikog rata rođenom kćeri Sofijom i u miru rođenih petoro nejači, da crkavaju od gladi, zime i srdobolje u barakama logora u Barču i Šarvaru. Nije mu ni na kraj pameti bilo, ali eto i tome je naredan bio.

O mukama svojih predaka uspomenu i danas čuva Milanov – Kevrov unuk Slobodan Vukobratović, uspomenu o vremenu zlom u kome su mađarski fašisti juna 1941. godine, vrlo brzo po okupaciji Bačke, pokupili celokupno stanovništvo Rastine, kolonije srpskih dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata i nakon agonizujućeg pešačenja do Gakova, stočnim vagonima ih prevezli u logor u Barču, varošicu na Dravi, prekoputa Virovitice. Beše ih  u tim stočnim vagonima 860, jer se stotinak Rastinaca u trenutku deportacije našlo što razbacano po Bačkoj, što, kao vojnici kraljevske vojske, u nemačkim zarobljeničkim logorima. U njihove skromne domove useljeni su Mađari iz Bukovine koja je potpala pod Sovjetski Savez i iz koje su  ovi pobegli ne želeći da budu pod boljševičkom vlašću. Sve je Čangovima, tako ih zvaše, ostalo u kućama 28 dobrovoljačkih sela-kolonija jer je Srbima bilo dozvoljeno da ponesu, kako to reče Hortijev general Bela Novaković, „koliko mogu na jednom prstu poneti“.

– Iz Barča su dedu i babu sa decom 10. decembra ‘41 prebacili u Šarvar, u barake sa 800 drvenih ležaja na po tri sprata, nekadašnju svilaru. Goli i bosi, gladni iscrpljeni, razboljevala su se i umirali najčešće deca i starci, sudbina koja nije zaobišla ni dedinu kćer Stojanku koja je umrla u bolnici u Sombathelju, tamo i sahranjena, ali joj je krst i danas na groblju u Šarvaru. Obiđemo ga, zapalimo sveću, suzu pustim nad tetkinom sudbinom… – priča Slobodan, dok nam pokazuje fotografije na kojima je i groblje šarvarskih sužanja sa 752 bela krsta, iako je umrlih bilo više u ovom logoru sa 10.000 zarobljenika – Ne treba grešiti dušu, opominjao me je uvek otac, i u tom vremenu zla bilo je i ljudske dobrote. Šarvarci, Mađari su često dolazili do žica, prebacivali hranu srpskom roblju, tražili i dobijali ljude iz logora da tobože rade kod njih na imanjima, ali su gledali da ih poštede od teškog rada i dobro nahrane. I to im nikada Rastinci nisu i nikad neće zabo- raviti – veli Slobodan.

Da li pod pritiskom domaćeg i inostranog javnog mnjenja nakon stravičnog zločina Racije u Šajkaškoj i Novom Sadu, tek na zahtev vladike bačkog Irineja Ćirića, mađarske vlasti su tokom ‘42 počele da puštaju decu iz logora u srpske porodice koje su želele da ih prihvate, pa je tako Slobodanov otac Nikola, onako neuhranjen i musav „završio“ u Staparu u porodici Rade i Branislavke Depalov. Tek nešto stariji od njihove kćeri Jelice bio je mažen i pažen, čuvan kao malo vode na dlanu.

– Često se otac sećao da je majkica Branislavka sedela na kauču i plela, pa joj sa jedne strane on stavi glavu u krilo, sa druge Jelica, a ona ih miluje. Ako je bilo u kući bombona, prvo ga je on dobio, pa onda Jelica... –  seća se Slobodan očevih priča, ali i priča tetke Sofije koju je isto u Staparu prihvatila porodica Aperlić – Do kraja života otac se „pazio“ sa Depalovima, a i danas se i ja i moja deca međusobno posećujemo sa Jelicinom unukom i praunukom, jer dobrota se ne zaboravlja.

Na sreću ni preostala deca Milana-Kevra Vukobratovića nisu okončala u Šarvaru, pošto su Slobodanovog strica Stevana prihvatili u Deronjama, a strica Milana na salašima u Žarkovcu, sve na puškomet od Stapara. Rat je odmicao, pa su na garancije nekadašnjih komšija i poznanika i Milan i Marija pušteni iz Šarvara, ali srpski dobrovoljac koji je pregrmeo i Solunski front, slomljen logorskim paklom nije doživeo oslobođenje već umire ‘44. godine, ne u svojoj kući, već na salašu Obuškovića na koji su bili primljeni. Nije se po oslobođenju porodica Vukobratović okupila na porodičnom gnezdu odmah, trebalo je zanoviti imanje što je bilo olakšano i poklonom jednog od gakovačkih Švaba od kojeg su dobili  kravu, krmaču i konja, oko kojih je majci Mariji pomagao samo sin Milan. Kako se kuća i imanje dovodilo u red, vraćala su se i deca, a poslednji je došao na leto ‘45. godine, posle završetka školske godine i Slobodanov otac Nikola.

– Od oca, koji se sam uverio da i u paklu možeš naći dobrotu, ostalo nam je da cenimo svakog ko je čovek. Ostali smo u kontaktu i sa Mađarima Sekeljima koji su bili u našim kućama, a nakon rata bili iseljeni u Tevel, ni sam ne znam koliko imamo prijatelja u Gari, mađarskom selu tik preko puta srpsko-mađarske granice...Jer, važno je kakav si čovek, a ne kako se zoveš – veli Slobodan i zaklapa poslednji od foto-albuma Vukobratovića.

Milić Miljenović