BICIKLOM KROZ VOJVODINU: VELIKI RADINCI Gde su nekad gospodarili grofovi, danas poleću avioni, a prošlost i sadašnjost sudaraju se na svakom koraku!
Aerodrom “Veliki Radinci” se nalazi na samom ulazu u selo sa leve strane iz pravca Sremske Mitrovice i prostire se na površini od 23 hektara.
Aerodrom nema betonsku pistu i prvenstveno je namenjen za sportsko-turističko letenje. Dužine je 1.100 metara i na pistu mogu da sleću jednomotorni i dvomotorni avioni težine do 5.700 kg. Klub raspolaže sportskim avionima i motornim zmajem, i vrši usluge panoramskog letenja i obuke u skakanju padobranom.
Na ulazu u Velike Radince video sam i jednu malu zatvorenu benzinsku pumpu koja je podelila sudbinu mnogih sličnih koje sam sretao u vojvođanskih selima.
Slična sudbina zadesila je i Dom kulture u centru Velikih Radinaca koji je godinama bio napušten, međutim opštinske vlasti u Sremskoj Mitrovici odlučile su 2018. da ga - sruše, jer “nije bezbedan za prolaznike”. Slične napuštene domove kulture koji stoje takvi, zatrpani smećem i išarani grafitima video sam u mnogim sremskim selima - Bešenovu, Popincima, Dobrincima, Krušedol Prnjavoru...
Iste 2018. kada je srušen Dom kulture, bolju sreću je imala stara zgrada seoske škole koja je renovirana i zamenjen joj je krov. Tačan podatak o početku rada škole ne postoji. Zna se da je 1810. bila smeštena u nekoj seljačkoj kući. Između dva svetska rata postojala je školska zgrada koju je pohađalo 60–90 učenika. U Drugom svetskom ratu, 1943. škola je izgorela, a uništena je i arhiva tako da su svi podaci od predratnim generacijama uništeni.
Nova škola (dve učionice, kancelarija i stan za učitelja) počela je da se gradi 1948. a završena je tri godine kasnije. Godine 1963. izgrađena je još jedna zgrada sa dve učionice, što je pružilo mogućnost osmogodišnjeg školovanja dece.
Reorganizacijom školske mreže u opštini 1979. Osnovna škola “Vuk Karadžić”iz Velikih Radinaca integrisana je sa Osnovnom školom ”Jovan Popović” u Sremskoj Mitrovici.
U izdvojenom odeljenju u Velikim Radincima nastava se organizuje u dva objekta. Svaka zgrada ima dve učionice opšte namene koje koriste u suprotnim smenama niži (1-4) i viši (5-8) razredi. Osim učionica, u jednoj zgradi je zbornica i toalet, a u drugoj računarski kabinet.
Pošto nema sale za fizičko vaspitanje koristi se prostor učionice za realizaciju dela programa fizičkog vaspitanja. Kada vremenski uslovi dozvole, časovi fizičkog vaspitanja realizuju se u školskom dvorištu koje je pogodno i za neke druge aktivnosti…
U centru sela uobičajena slika u ovom delu Srema - spomenik poginulima u Drugom svetskom ratu. Na levoj strani spomen-ploče imena poginulih 56 boraca NOB-a iz Velikih Radinaca dok se na desnoj polovini spomenika nalaze imena meštana poginulih kao žrtva fašističkog terora - njih 76.
Pravoslavna crkva Svetog arhanđela Gavrila u Velikim Radincima izgrađena je 1780. Na tom mestu postojala je starija crkva. Crkveni toranj je srušen u Drugom svetskom ratu, a naknadno dozidani posle rata je skraćen. Crkva poseduje izuzetno vredan ikonostas sa odlikama baroknog i klasicističkog stila. Ikone su delo važnog umetnika srpskog baroka Jakova Orfelina.
Selo desetkovali ratovi i tranzicija
Najveći broj stanovika Veliki Radinci imali su početkom 20. veka. Na popisima 1900. i 1910. bilo ih je 2.034 odnosno 2.026. Posle Prvog svetskog rata broj stanovnika se prepolovio na 991 (Popis 1921).
Između dva rata populacija počinje da se obnavlja pa je na popisu 1931. bilo 1.130 žitelja. Drugi svetski rat ponovo je smanjio broj stanovnika Velikih Radinaca - na popisu 1948. bilo ih je 860. U decenijama koje su sledile njihov broj raste do 1.620 na popisu 1981. posle čega ponovo počinje da pada tako da ih je na Popisu iz 2022. bilo 1.145 što je za čak 20% manje nego na popisu 2011. kada ih je bilo 1.426.
Veliki Radinci su jedno od najstarijih naselja u Sremu. O samom naselju iz Srednjeg veka ima malo podataka. Jedino se navodi da je ime keltskog porekla jer se završava na “dinci”. Imena - Potezi, Selište i Tapije svedoče o nekim tadašnjim selima.
Prvi put su Veliki Radinci zvanično zabeleženi 1714. Na karti Srema su zapisani 1734. kada su imali 50 domova. Godine 1756. imali su 56, a 1774. 68 domova. Sačuvan je i grb Velikih Radinaca iz 18.veka.
Nakon oslobađanja Srema od Turaka, selo je pripalo vlastelinskoj porodici Odeskalki čiji su posedi bili podeljeni na dva dela. Iriško ili donjesremsko, obuhvatalo je devetnaest sela među njima i Velike Radince. Vlastelinstvom je u ime porodice Odeskalki upravljao rumski vlastelin baron Marko Pejačević.
Za kraj sam posetio i groblje u Velikim Radincima, gde, kao nigde u Vojvodini, na spomenicima poginulih u saobraćajnim nesrećama - opisuju se u stihovima detalji tragedija od nacionalne pripadnosti vozača-ubica (Slovenac, Turčin...) do drugih pojedinosti. Ako je sudeti po lirici stihova, pisao ih je verovatno isti pesnik.
