BICIKLOM KROZ VOJVODINU: MANĐELOS Selo narodnih heroja, voćnjaka i čudotvornog izvora!

“Skupljamo za more! Ako i ne odemo na more, ostaće za sladoled!”, kažu. Mušterije prikupljaju tako što jedan dečak stoji pored puta i drži veliki natpis “Limunada” na ploči stiropora i nemoguće ga je zaobići. Mala limunada je 30, velika 50 dinara.

Originalno ime sela je bilo Nađolas (veliko italijansko selo) pa su ga kasnije prekrstili u Manđelos. Najčešće voće sa Fruške gore je sa manđeloških plantažnih voćnjaka Vranjaša i Mutalj, kao i kvalitetne rakije. Sa izvora Vranjaš u rimsko doba vodom se snabdevao Sirmijum. Izvor je i danas živ. 

Na početku 19. veka (1802) završena je seoska Crkva Sv. Georgija. Ta godina zapisana je u gornjem delu zvonika. Visoki ikonostas sa klasicističkim formama rezbario je Marko Konstantinović posle 1816. On je oblikovao i pevnice i vladičanski presto, a u crkvi se nalazi i više ikona Grigorija Davidovića Opšića… 

Mesto je 1885. bilo u Erdevičkom izbornom srezu sa svojom 941 dušom. Zanimljivo je da 140 godina kasnije selo ima gotovo isti broj stanovnika. 

Na prvom popisu posle Drugog svetskog rata 1948. Manđelos je ima 995 žitelja i taj broj ne na narednim popisima rastao sve do rekordnih 1.533 na Popisu 2002. kada je među žiteljima bilo i dosta izbeglica. Međutim, od tada broj stanovnika pada pa ih je 20 godina kasnije, na popisu iz 2022. gotovo za trećinu manje - 1099.

Manđelos je odigrao značajnu ulogu u stvaranju i postojanju Fruškogorskog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda koji je bio prva gerilska formacija u okupiranom Sremu (tada NDH). Član britanske misije Bejzil Dejvidson je ostavio zanimljivo svedočanstvo o partizanskom odredu na Fruškoj gori. On beleži da je Fruškogorski odred bio direktan izraz volje naroda na pobunu, da se sastojao skoro do poslednjeg čoveka od seljaka rođenih i odraslih u Sremu, da je bio u svakodnevnom kontaktu sa seljacima koji su ga podržavali, obaveštavali, snabdevali, nalazili utočište kod njega, ponosili se njime, umirali za njega – „Nigde nije bilo boljeg dokaza o suštinski narodnom karakteru partizanskog pokreta.”

Tokom ratnih dana okupacije i fašističkog terora meštani Manđelosa su na sve odmazde neprijatelja odgovarali još borbenije i organizovanije. U raznim jedinicama NOV učestvovalo je 213 boraca, meštana sela Manđelos, od kojih je njih 95 poginulo. Broj žrtava fašističkog terora u ovom mestu je 183, dok je 82 lica bilo internirano u logore. Faktički svaki treći stanovnik Manđelosa dao je svoj život u toku NOB. Selo je dalo i dva narodna heroja Sava Sorgića kao i legendarnog skojevca Boška Palkovljevića Pinkija.

Kao učenik Državne srednje tehničke škole u Novom Sadu, 1940. Boško Palkovljević (1920-1942) postao je član Saveza komunističke omladine Jugoslavije, a decembra iste godine je bio jedan od organizatora štrajka učenika ove škole. Početkom 1941. je uhapšen i isključen iz škole, pod optužbom za komunističko delovanje.

Posvećen Sv. Vasiliju Ostroškom

U Manđelosu je, na kraju sela - 2014. osnovan i Manastir Svetog Vasilija Ostroškog poznatiji kao Manastir Vranjaš. U prelepoj uvali između Manđelosa i Grugurevaca 2010. postavljeni su temelji najmlađem fruškogorskom manastiru koji je posvećen Svetom Vasiliju Ostroškom. 

Gradnja hrama je trajala do 2014. Drvena crkva izgrađena od norveškog belog bora i čamovine i svojom arhitekturom odudara od ostalih fruškogorskih manastirskih crkvi, što ga čini posebnim. Crkva je napravljena iznad živog izvora a konaci oko manastira su i dalje u izgradnji…

U toku Aprilskog rata, kao dobrovoljac se priključio vojsci, ali je ubrzo bio zarobljen. Uspeo je da pobegne iz sabirnog logora za zarobljenike i vratio se u rodno mesto gde se uključio u pripreme za organizovanje ustanka. U leto 1941. bio je jedan od prvih sremskih partizana, a avgusta 1941. učestvovao je u organizaciji bekstva zatvorenika-komunista iz zatvora u Sremskoj Mitrovici.

Krajem 1941. bio je od strane Okružnog komiteta KPJ za Srem poslat kao kurir u istočnu Bosnu, gde je nakon skoro mesec dana putovanja, januara 1942. na Romaniji uspeo da pronađe Vrhovni štab i Centralni komitet KPJ. Tada je vrhovnom komandantu Josipu Brozu Titu preneo informacije o Narodnooslobodilačkoj borbi u Vojvodini.

Bio je jedan od prvih diverzanata u Vojvodini. Izvršio je više smelih akcija i diverzija na železničkim prugama u Sremu. Više puta se isticao u borbama sa ustašama i Nemcima i još za života je među sremskim partizanima postao legendarna ličnost. Poginuo je juna 1942. u borbama s Nemcima na Fruškoj gori.

Za narodnog heroja je proglašen 25. oktobra 1943. Književnik Jovan Popović je po njegovim doživljajima 1944. napisao knjigu “Pinki je video Tita”, koja je dugi niz godina bila deo školske lektire za učenike osnovnih škola.