NADREALIZAM: POŠTENO, OZBILJNO I SLOBODNO Provetravanje

Uskoro je brada morala sa svih strana da se čupka da bi svakom pala po koja dlaka.“ Aleksić se i u nastavku ovog pseudoautobiografskog teksta bavio počecima nadrealizma u Srbiji, čije sumiranje ovih dana možemo da vidimo na izložbi pod nazivom „Aktivitet: 100 godina nadrealizma“ u Muzeju savremene umetnosti u Beogradu. 
Izložba je deo svetskog obeležavanja stogodišnjice stupanja nadrealizma na svetsku avangardnu scenu, odnosno objavljivanja prvog Manifesta nadrealizma Andre Bretona, kao i prvih publikacija i aktivnosti beogradskog nadrea- lističkog kruga u jesen 1924. godine, a predstvavlja rezultat dvogodišnjeg istraži- vanja i kontekstualizacije tima koji čini autorka koncepta, kustoskinja Sanja Bahun (profesorka i dekanka Fakulteta umetnosti i humanističkih nauka Univerziteta u Eseksu), kao i kustoskinja Aleksandre Mirčić, Une Popović i Žakline Ratković (MSUB). 
U okviru projekta obeležavanja stogodišnjice nadrealzma, planira se i predstavljanje radova Milene Pavlović Barili kao najkompleksnije naše umetnice čije se delo vezuje za nadrealizam (MSUB – 9. novembar), te izložba nadrealističke fotografije u Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu. U okviru same postavke, prikazana je i dosadašnja hronologija predstavljanja vidova nadrealističke avangardne prakse, a samu potrebu da se nadrealizam ponovo prikaže, osnažio je i citat izjave Koče Popovića: „Svako provetravanje određenih tema iz prošlosti, ako se obavlja pošteno, ozbiljno i slobodno, dobro je došlo.“ S jedne strane, izložba je „pošteno, ozbiljno i slobodno“ obuhvatila različite vidove nadrealističkog manifestovanja, omogućavajući pre svega vidljivost za domaću, a potom i za svetsku publiku, sve polazeći od najtežeg i ključnog pitanja: kako izlagati nadrealizam. Izdvajajući oblasti u kojima je nadrealistička praksa kod nas došla do izražaja, postavka započinje prilozima štampanih izdanja, kao što su revije „Svedočanstva“ i „Putevi“ ili serijal „Nadrealizam danas i ovde“, te izdanje „Nemoguće“. Takav početak postavke nagoveštava dosadašnje preovlađujuće shvatanje nadrealizma kao prevashodno literarnog pokreta, ali istovremeno uvodi i ključna imena kojima se u daljem toku izložba bavi: Marka Ristića, Aleksandra Vuča, Đorđa Kostića, Vaneta Bora, Milana Dedinca, Oskara Daviča, Dušana Matića, Đorđa Jovanovića, Radeta Drainca, Koču Popovića i još nekolicinu drugih, koji su do 1932. godine, kada se gasi nadrealistički pokret kod nas, bili predvodnici, tumači i protagonisti zbivanja. 
Većina njih je i nakon te godine nastavila s različitim likovnim delovanjem, ali sam najaktivniji period obuhvatio je različite oblike nadstvarnosti, kao što su san, igra, pokretne slike, dekolonizacija, revolucija, motiv zida, a u samu izložbu uključen je i segment dečjeg stvaralaštva i stvaralaštva za decu, te prikaz međunarodne razmene literarnog i vuzuelnog materijala među autorima. Obiman vizuelni materijal koji do sada nije bio izlagan, odnosi se na likovne radove Stevana Živadinovića (Vaneta Bora), Đorđa Kostića,  Dušana Matića, Oskara Daviča, Radojice Noe Živanovića i drugih, uglavnom radove na papiru izvođene u raznovrsnim medijima te u vidu kolaža i različitim nadrealističkim postupcima, ali i objekte, instalacije, grupna ostvarenja ili multimedijalne radove. Uprkos avangardnom profilu teme, likovni radovi su prikazani uglavnom na klasičan način, uramljeni i opremljeni legendama, što bi se moglo shvatiti kao svojevrstan vid kontekstualizacije avangardne umetnosti u muzejski milje. S druge strane, postavka je obuhvatila i produženo delovanje nadrealizma kod nas i u svetu, što pokazuju radovi Dušana Otaševića, Vladana Radovanovića, Jovana Bjelića, Miljenka Stančića, Staneta Kregara, kao i svetski poznatih autora poput Pikasa, Maksa Ernsta ili Huana Miroa. Na taj način, spojeno je „njihovo“ i „naše“ vreme kao dokaz o latentnom egzistiranju i vitalnosti vizuelnih premisa nadrealizma i kontinuitetu koji podleže promenama, ali se ne prekida. 

Jasna Kujundžić Jovanov