BICIKLOM KROZ VOJVODINU Nadalj: Ovde je rođen prvi srpski olimpijac, vrsni arhitekta, autor zgrade Matice srpske
Svetozar Popnovakov Toza i Vladimir Provči Prika bila su dva partizana, oba rođena 1921. koje su mađarski fašisti ubili 19. marta 1944. na izlazu iz Nadalja prema Turiji.
Na tom mestu u spomen dvojice stradalih 23-godišnjih momaka, podignut je spomenik u obliku impresivnog kamenog bloka nepravilnog oblika smeštenog u senci dva zimzelena drveta.
U “Hronici nadaljskog groblja” centralno mesto bi zauzela kapela porodice Naumov koja dominira prostorom. Među brojnim pokojnicima ovde sahranjenim nalazi se i Jovan, učenik 6. razreda Novosadske gimnazije koji je preminuo 1924. u 15 godini. Kapelom dominira izbledela i oštećena freska Hristovog uskrsnuća.
Tu je i grob jednog Hasana i njegove supruge Jovanke kao i spomenik na porodičnoj grobnici Šimonji. Umrli su otac Ilija, sin Janika i godinu dana posle sina - majka Aranka. Neko od njih je voleo “Negro” pa je jednu bombonu ćerka i sestra Kaja ostavila na spomeniku.
Brojne su poznate ličnosti kojima se diči ovo selo u srcu Bačke. Svakako najpoznatiji je Momčilo Tapavica (1872-1949), arhitekta i učesnik na prvim modernim Olimpijskim igrama u Atini 1896. na kojoj osvaja bronzanu medalju u tenisu koji je rođen u Nadalju 26. oktobra 1872. od oca Arona i majke Jekaterine, rođene Kaćanski.
Osnovnu školu završio je u rodnom mestu, a gimnaziju pohađao u Novom Sadu. Bio je stipendista Matice srpske iz Zadužbine Sime Đorđevića od 1886. kao učenik realke u Segedinu. Matičin stipendista bio je i 1891, kada je započeo studije arhitekture i građevinarstva na Visokoj tehničkoj školi u Budimpešti, gde je i diplomirao.
Od rane mladosti se uspešno bavio sportom, a dok je studirao i služio vojsku u gardi isticao se izuzetnom snagom. Bio je član Saveza za telesno vaspitanje u Budimpešti. Na prvim modernim Olimpijskim igrama održanim u Atini 1896. obezbedio je mesto u trinaestočlanom timu Kraljevine Ugarske. Bio je prijavljen za takmičenja u atletici (skok udalj, skok s motkom, bacanje kugle), rvanju grčko-rimskim stilom, dizanju tegova (jednom rukom i obema rukama) i tenisu. Najbolji rezultat ostvario je u tenisu, osvojivši bronzanu olimpijsku medalju. Do ovog saznanja o njegovom velikom uspehu došlo se posle više od jednog veka.
Precenio je svoju snagu i povredio se tokom dizanja tegova jednom rukom, ali je nastavio takmičenje. U dizanju tegova obema rukama osvojio je peto mesto podigavši 80 kg, a u teškoj kategoriji u ravnju četvrto mesto. Od atletskih disciplina morao je da odustane. Bio je prvi Srbin učesnik prvih Olimpijskih igara. U Novom Sadu se kasnije bavio veslanjem i od 1904. bio član kluba „Danubius”.
Važio je za vrlo darovitog arhitektu. Po završetku studija radio je jedno vreme u Budimpešti, a potom se vratio u Novi Sad i tu 1903. učestvovao u izradi plana za obnovu Saborne crkve.
Momčilo Tapavica nije zaboravio svoje rodno mesto ni kada je bio proslavljeni sportista i poznati arhitekta. Crkvenoj opštini u Nadalju je ponudio besplatnu izradu plana ikonostasa i nadzora na restauraciji pravoslavne crkve u selu. „Plemenita i rodoljubiva ponuda gospodina Momčila Tapavice, arhitekte i sina nadaljskog” toplo je pozdravljena na vanrednoj skupštini Crkvene opštine, ali je zbog „siromašnog stanja” odloženo izvođenje ovih radova. Međutim, Crkvena opština je zamolila Tapavicu da odmah premeri crkvenu zemlju i izradi proračun za generalno obnavljanje nadaljske pravoslavne crkve.
Iste godine je izradio i geodetske planove za kaldrmisanje kolovoza u selu i drumova oko sela. Zbog ovih poslova Tapavica je dolazio u Nadalj svojim automobilom. Kada je prvi put došao, izazvao je pravu senzaciju, jer većina Nadaljčana do tada nije videla automobil.
Posle ženidbe 1908. sa suprugom Arankom je na poziv knjaza Nikole otišao u Crnu Goru. Tamo je projektovao Hotel „Boka” u Herceg Novom, zgrade nekadašnjeg nemačkog poslanstva i Crnogorske državne banke na Cetinju i porodičnu kuću u Bijeloj, koja je kasnije služila kao Dom za nezbrinutu decu.
Imao je sina Mirka i kćer Jasnu. Prema njegovim projektima izgrađena je 1912. današnja zgrada Matice srpske, tadašnje Sirotište, zadužbina Marije Trandafil, jedno od najlepših i najreprezentativnijih zdanja u Novom Sadu. Kao bivši Matičin pitomac ponudio se da besplatno izradi plan i proračun za zgradu, a na njegov predlog je odabran i izvođač radova. Prvi svetski rat proveo je u izbeglištvu i u tom periodu boravio je u Rimu, Lozani i Rabatu, glavnom gradu Maroka, gde je obavljao geodetska merenja.
Oslobođenje 1944. godine je dočekao u Novom Sadu, ali se uskoro preselio u Poreč. gde je radio na obnovi ovog grada nastradalog u ratu. Nemiran duh, vrhunski sportista i graditelj, svetski putnik, boem i veseljak, konačno se smirio u ovom istarskom gradiću na moru. Duže vreme je bolovao od žutice, ali je umro od raka u pulskoj bolnici 10. januara 1949. Sahranjen je u Puli. Pored biste Momčila Tapavice, u centru Nadalja nalazi se i spomen-ploča sa imenima meštana poginulih u NOB-u.
Za sedam dana u poslednjem nastavku priče o Nadalju pozabavićemo se burnom istorijom ovog sela, pravoslavnom crkvom, Svetosavskim domom i još dvojicom znamenitih meštana - slikarom Jovanom Kešanskim i Stevanom Surdučkim, komandantom Šajkaškog bataljona za vreme Revolucije 1848/49.
Robert Čoban
