BACAČI SJENKI. BORIS BAKAL. Gde stanuje stvarnost
Da famozni slogan Marine Abramović „Umetnik je prisutan“, može odvesti u neobičnom smeru, uverljivo pokazuje dugometražni dokumentarni film „Vitić pleše“ (Hrvatska, 2023), delo umetnika Borisa Bakala i umetničke platforme „Bacači sjenki“, prikazan u okviru ovogodišnjeg međunarodnog pozorišnog festivala Desire Central Station u Subotici.
Profil ovog neobičnog dokumentarca organski proističe iz načina delovanjha Borisa Bakala, pozorišnog i filmskog reditelja, glumca i performera, čije su predstave prikazivane od zagrebačkog Teatra &TD, preko Ateljea 212, do Pikolo teatra (Milano), a projekti, izložbe i performansi predstavljani širom sveta, od Bolonje i Njujorka do praškog „Kvadrijenala“.
„Vitić pleše“ jeste izuzetni dokumentarac, ali i završnica jednog umetničkog projekta, otpočetog 2004-e. Glavni „junak“ filma je jedna zagrebačka stambena zgrada, Vitićev neboder: nastao krajem pedesetih, kao primer uklapanja modernističke arhitekture u urbano okruženje, ovo remek-delo arhitekte Ivana Vitića je, usled društvenih okolnosti i nebrige postepeno postalo teret za stanare, kao i opasnost za okolinu – ali, srećom, i povod za Bakalov višestruki angažman. Radnja filma, naime, predočava dvodecenijsku borbu stanara Vitićevog nebodera, ali i samog Bakala i „Bacača sjenki“, da se ova zgrada obnovi - borbu koja, kako sami autori kažu „postaje metafora cijelog hrvatskog i europskog društva.“
Obuhvatajući razdoblje od petnaestak godina, Boris Bakal kroz arhivske snimke, svedočenja bivših i sadašnjih stanara nebodera, ponašanje medija i predstavnika vlasti, pokazuje međuzavisnost umetnosti i života „prelomljenu“ kroz sudbinu arhitektonskog dela: krizu solidarnosti, nemar prema „socijalističkom nasleđu“ (ali i manjkavosti tog nasleđa). Sa druge strane, odbacivši stav „neutralnog dokumentariste“ i uključivši se lično u borbu za spas ove zgrade, autor gradi drugi, još važniji sloj priče – dramu iskušenja i šansi proizašlih iz susreta samog umetnika sa stvarnošću. Za prirodu tog uključenja tipična su tri momenta. Težeći da što efikasnije stanarima u njihovim nastojanjima, Bakal je čak iznajmio stan u „Vitiću“, provevši u njemu više od dve godine, bodreći, slušajući, savetujući. Potom, sa saradnicima i retkim radoznalcima je organizovao tobožnje sastanke „proširenog kućnog saveta“, sve dok na njih nije privukao i većinu samih stanara. Najzad, autor je istrajno širio famu o Vitićevom neboderu kao zaštićenom spomeniku kulture - sve dok on nije i zvanično dobio taj (zasluženi) status!
Srž Bakalovog umetničkog pristupa, međutim, najuverljivije oličava jedan „efemeran“ prizor u završnici: premda se „hepiend“ (konačna obnova) već nazire, Petar, dugogodišnji predsednik kućnog saveta i najveći borac za spas nebodera, prinuđen je na selidbu, jer mu je, nakon brojnih neuspešnih renoviranja, stan trajno upropašćen usled curenja vodovodnih cevi. Istovremeno, ovaj prizor poentira i Bakalovo autorsko i ljudsko uverenje da današnji umetnik ne može biti tribun, već prvenstveno budni „popravljač“ u džungli stvarnosti. Jer, u umetnosti, kao i u životu, uvek „nešto curi“, a popravkama - nikad kraja.
Svetislav Jovanov
