Ikone na staklu - mala umetnička dela samoukih majstora

Slovenci i Hrvati su se takođe bavili tom umetnošću, a slikanje na staklu negovalo se i u nekoliko centara u Vojvodini. Iako su umetnici prikazivali različite teme, na našim prostorima su bili uobičajni prikazi verske sadržine, a dela domaćih majstora mogla su biti izrađivana i po porudžbini.

Ikone oslikane na staklu, umesto na platnu ili drvetu, spadaju u nasleđe baroka i karakteristične su za 18, 19. i početak 20. veka, a nakon Drugog svetskog rata određeni broj je dospeo u muzeje i zbirke kolekcionara.

Prema rečima višeg kustosa i etnologa u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu Tatjane Bugarski, slike na staklu su izrađivali samouki majstori, ljudi iz naroda, po uzoru na ikone i ikonostase velikih umetnika, koje su bile specifične po liku svetaca i po brojnim dekorativnim elementima. Crtež je kod ikona na staklu jednostavan i prilično naivan, boje su često snažne, u najvećoj mogućoj meri se poštuje simetrija, što tim ikonama daje posebnu draž. Na delima koja su se nalazila u vojvođanskim kućama najčešće je predstavljano raspeće i Bogorodica sa Hristom, dok su na slavskim ikonama kod Srba i Rumuna predstavljeni sveci zaštitnici porodice.

– Muzej baštini kolekciju od 104 ikone na staklu sa teritorije Vojvodine, uglavnom iz 19. veka – kaže Tatjana Bugarski. – Deo te kolekcije predstavljaju dela koja su izrađena u udaljenijim centrima u današnjoj Austriji, Češkoj, Slovačkoj i Rumuniji. Najpoznatije ikone na staklu kod nas su rađene u Somboru, najstarijem domaćem centru te umetnosti, u kom je i najstariji poznati slikar ikona na staklu Mojsej Popović stvarao sredinom 18. veka. Mnoge ikone somborske škole koje su do danas sačuvane izrađene su u okviru radionice porodice Protić. Interesantno je da su se tom vrstom umetnosti bavile i žene, pa je na primer poznat rad Sofije Protić koja je slikala u 19. veku.

Ikone na staklu su u muzeje dospevale najčešće kao svedočanstva narodne umetnosti, zbog često naivnog, likovnog izraza. – Prema istraživanjima i podacima ikone na staklu kod Srba u Sremu najverovatnije su se počele izrađivati u prvoj polovini 18. veka, kada se pojavljuju i pisani pomeni – kaže Tatjana Bugarski. – Prema opisima iz 1732. i 1733. godine crkve u Suseku, Miškovcima i Zemunu imale takva dela, kao i crkva manastira Fenek, a širenje te vrste umetnosti obeležili su uticaji sa zapada, koji su bili u vezi sa istorijskim okolnostima, pre svega uređenije demografske prilike i veze sa Bečom posle seoba, kao i ulazak stakla u širu upotrebu.

Začeci umetnosti oslikavanja stakla različitim tehnikama sežu u antičko vreme, sa pouzdanim podacima iz perioda od prvog veka pre nove ere. U srednjem veku bila je razvijena u Italiji, gde je u 15. i 16. veku doživela procvat. Iz Italije se proširila i na druge prostore, u Francusku i Španiju, a u 16. veku i u južnu Nemačku. Do sredine 18. veka u južnim krajevima Nemačke razvila se i amaterska produkcija slika na staklu namenjena kupcima na selu. Ubrzo nakon toga se proširila u srednjoj Evropi. Iako slikanje na staklu postoji još od antike, popularne slike izrađene na poleđini stakla tokom 18, 19. i početka 20. veka, najčešće sa hrišćanskom tematikom, mogu da se posmatraju kao poseban fenomen.

Krajem 19. veka u širu upotrebu su ušle religijske slike štampane na papiru, a slikanje na staklu u srednjoj Evropi je polako odumiralo. Međutim, u tom periodu u Vojvodini i Baranji radili su poznati majstori. Krajem 19. i početkom 20. veka još uvek su mnoge kuće u ovim krajevima imale ikone slikane na staklu.

Silvia Kovač