Izložba povodom Dana grada Sombora i 140 godina Gradskog muzeja

Među njima su svakako njegova četiri venca koji urbanistički besprekorno tvore srce ovog grada. Upravo ovaj podatak je poslužio ovdašnjim muzeološkim stručnjacima da, obeležavajući Dan grada ali i 140 godina delatnosti Gradskog muzeja i istorijskog arhiva kao nastavljača institucionalnog čuvanja arhivske građe započetog sticanjem statusa slobodnog kraljevskog grada 1749. godine, prirede izložbu „Vekovi somborskog venca“, koja će biti otvorena u petak, 17. februara od 11 sati u somborskom Gradskom muzeju.

Izložba, čije su autorke Milka Ljuboja, muzejska savetnica istoričarka Gradskog muzeja Sombor i Tatjana Stevančev, viši arhivista Istorijskog arhiva Sombor, predstavlja plod saradnje Grada Sombora i Gradskog muzeja. Kako je navedeno u pozivu, obeležavanje Dana grada povod je da se iz bogatih muzejskih i arhivskih fondova izabere vredna istorijska građa i time prikaže razvoj Sombora kroz vekove i nastajanje somborskog venca, zaštićenog gradskog jezgra, arhitektonske celine koja je jedna od njegovih znamenitosti. 

Na ovoj izložbi će prvi put biti izloženi originalni arhitektonski planovi, karte, tlocrti izgradnje ili adaptacije poznatih somborskih zgrada i skice rađene rukom iz arhivskih fondova u vezi sa zaštićenim gradskim jezgrom u kome su od druge polovine 19. veka nastajala poznata zdanja javnog, kulturnog i društvenog života grada. Porodične kuće znamenitih ličnosti građene u stilu klasicizma, eklektizma, kasnog baroka, secesije i drugih arhitektonskih pravaca, krase ulice grada i danas predstavljaju prepoznatljivu arhitektonsku celinu kojom se Somborci i danas ponose.

Gotovo od svog nastanka kao saobraćajnica i okosnica gradskog jezgra pa do kraja Prvog svetskog rata četiri somborska venca su nosila imena po istaknutim mađarskim kulturnim i javnim ličnostima kao što su Sečenji Ištvan, Deak Ferenc i Etveš Jožef, ali i po austrougarskoj carici Jelisaveti (Eržebet).

Kada je Sombor, krajem 1918. godine, pripao novoosnovanoj kraljevini SHS, četiri somborska venca su dobila imena po četvorici srpskih vojvoda iz Prvog svetskog rata i ovi nazivi održali su se do danas, s tim da su im u vreme mađarske okupacije od 1941. do 1944. godine, vraćena nekadašnja imena, osim Venca Eržebet, koji je dobio ime Adolfa Hitlera. Kraće vreme posle Drugog svetskog rata četiri venca su preimenovana kao venci Marksa, Engelsa, Lenjina i Staljina, ali već do kraja četrdesetih godina 20. veka vraćena su im pređašnja imena srpskih vojvoda.

Četiri glasovita somborska venca, koji više od jednog veka unazad nose imena srpskih vojvoda Radomira Putnika, Stepe Stepanovića, Živojina Mišića i Petra Bojovića su zapravo četiri široke ulice koje omeđuju staro gradsko jezgro, nekadašnji „šanac“, odnosno Unutrašnju varoš. Ulice su nastale na mestu velikog odbrambenog turskog šanca, iskopanog oko 1684. godine, u vreme nadiranja austrijske carske vojske kroz Ugarsku. Šanac nije poslužio zamišljenoj svrsi jer su austrijske trupe u kasno leto 1687. godine grad osvojile bez borbe, ali je, uskoro, kroz turski šanac puštena voda, pa su se u njega slivale i sve vode skupljene u središtu grada. Mape Sombora iz 18. i 19. veka jasno prikazuju šanac sa vodom, koji je, delimično, bio zatrpan već prvih decenija 19. veka, a potpuno tek dvadesetih godina prošlog veka. 

Sa obe strane šanca građene su tokom 18. i 19. veka kuće i tako su formirane četiri ulice, nazvane u drugoj polovini pretprošlog veka „vencima“. Svoj šarm i arhitektoniku zdanja na i u okrilju venaca su zadržala do današnjih dana, mada su tokom poslednjih nekoliko godina mnoge stare, građanske kuće, pred naletom investitorskog kapitala, srušene da bi bile zamenjene „modernim“ i bezličnim višespratnim zgradama, pa je ova izložba jedna od prilika da mlađi Somborci vide kako je izgledala njihova varoš, tačnije njeno srce, pre naleta beskrupuloznog kapitala.

M. Miljenović