BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Prhovo, Sremski Mihaljevci i Karlovčić

Najpoznatiji žitelj Prhova u 20. veku bio je Boško Krunić, vojvođanski političar koji je rođen u ovom selu 1929. sedamdesetih i osamdesetih bio na najvišim partijskim funkcijama u Pokrajini i SFRJ. Nakon "Jorgurt revolucije" 1988. podneo je ostavku da bi kasnije bio i izbačen iz partije kao "nosilac autonomaškog separatizma". Boško Krunić je preminuo 2017. u 88 godini života…

Prvi spomen o pravoslavnoj crkvi u Prhovu je iz 16. veka u doba turske vladavine, kada je u mestu zabeleženo 45 domova i sveštenik po imenu Jovan. U 18. veku hram je podizan tri puta: 1730. nova, mala crkva od hrastovih brvana, koju je osvetio episkop Nikanor Krušedolski.

1758. podignuta je nova crkva od drveta, pokrivena daskom, sa ograđenom portom koju je 1766. osvetio mitropolit Pavle Nenadović. Sačuvani su delovi ikonostasa, odnosno samo 4 prestone ikone, koje je profesor Pavle Vasić pripisao Dimitriju Bačeviću. Ove ikone se danas nalaze u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. U periodu 1775 – 1780. godine sazidana je crkva od čvrstog materijala, a selo je tada brojalo 73 kuće i 673 duše.

Dvospratni zvonik na Crkvi je porušila Nemačka vojska u Drugom svetskom ratu. Obnovi Crkve i renoviranju zvonika, pristupilo se 1987, a radovi su završeni 1988. Radovi na ikonostasu 2011. i 2012. vratili su mu prvobitan sjaj. Paroh u Prhovu je jerej Stefan Sremac. Ispred crkve nalazi se arteski bunar koji nije u funkciji a u dvorištu - kolica za odvoženje pokojnika na lokalno groblje.

Iz Prhova se spuštamo ka Sremskim Mihaljevcima. Ovo selo je prema popisu iz 2011. imalo 769 stanovnika. Od značajnih spomenika kulture ovde se nalaze Srpska pravoslavna crkva Svetog Jovana Bogoslova i Ambar sa kotobanjom u Prhovačkoj ulici br. 54 koji je podignut 1899. o čemu svedoči godina urezana na zabatnu gredu objekta. Zapamćeno je da ga je gradio majstor Živan iz Kraljevaca.

Ambar i kotobanja, između kojih je šupa, postavljeni su nad podrumom i komorom, zidane opekom. Zgrada je dvoslivnog krova pokrivenog biber crepom. Građena je u skeletnoj konstrukciji sa vodoravno unizanim daščicama u stubove ambara i prikucanim rezanim letvama kotobanje. Posebna pažnja posvećena je obradi zabata ambara, sa rezbarenim vodoravnim gredama i motivom sunca ispod slemena. U središnom polju donje zone, sudeći po obradi, bio je naslikan kućni svetac…

U centru sela nalazi se Spomenik borcima NOB-a sa velikim metalnim reljefom na kojem se nalazi motiv iz rata. Odmah mi je bilo čudno što se na desnom kraju spomenika nalazi mala gipsana figura dečaka koji grli ribu, karakteristična za ograde u romskim naseljima širom Vojvodine. Skulptura je i veličinom i sadržajem potpuno odudarala od monumentalnosti spomenika. Par dana kasnije otkrio sam da je na tom mestu stajala masivna bronzana skulptura borca u prirodnoj veličini koju su 2016. ukrali nepoznati lopovi. Motiv ove, verovatno "najmasivnije" krađe nekog spomenika kod nas, sasvim sigurno nije bio ideološke prirode…

Prolazeći kroz Sremske Mihaljevce uočili smo veliku luksuznu kuću, skupo ali ukusno uređenu, nešto što je odskakalo od svega viđenog u ovom delu Srema. Kasnije sam na sajtu gradnja.rs video o čemu je reč. Naime beogradski Studio Arhitehna uradio je adaptaciju ove stare remske kuće. Na kraju procesa dobilo se preko 1.000 kvadrata a radovi su trajali dve godine.

Na izlasku iz Sremskih Mihaljevaca prema Karlovčiću sa leve strane se nalazi Spomen park Posavskom partizanskom odredu. Prostor je čist i lepo uređen a tabla sa molbom meštanima da ga ne prljaju svedoči da nije uvek bilo tako…

Stižemo i u Karlovčić, selo koje zvanično ima najširu ulicu u Srbiji. Stajemo ispred spomenika poginulima u NOB-u ispred Osnovne škole Dušan Jerković Uča (čini se da se svaka škola u ovom kraju tako zove) - iz kojeg bukvalno raste drvo.

Široka oko 400 metara, Špajanska ulica u Karlovčiću najšira je ulica u Srbiji. Prvi asfaltni put u ovoj ulici izgrađen je 1976. i njime se u to vreme odvijao glavni drumski saobraćaj na relaciji Sremska Mitrovica – Beograd. Ono što je još karakteristično za Špajansku ulicu u Karlovčiću, osim njene širine, jeste i veliki broj starih seoskih kuća koje reprezentuje način života i kulturu stanovanja s početka 19 veka. Među njima je i čuvena "Plava kuća" iz 1912.

Pored škole nalazi se Crkva Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja u Karlovčiću koja se prvi put spominje u 14. veku u doba Turske vladavine, kada je u mestu zabeleženo 45 domova. Podizana je tri puta: 1732. zidan je prvi hram od pletera i sa ograđenom portom, u kojoj služi paroh po imenu Novak. 1767. sagrađena je nova crkva, podignuta na stubove od balvana, imala je zidove od dasaka i bila je pokrivena šindrom. Ova crkva nije imala toranj. U periodu 1793 – 1809. zidana je ciglom treća po redu crkva, koja i danas odoleva vremenu. Ikonostas je 1841. izradio Sava Ljubinković, a 1844. oslikao ga je Petar Čortanović.

U dvorištu crkve na uredno podšišanoj travi nalaze se golići za mali fudbal. Pored je zgrada stare škole koja je danas napuštena i zvrji prazna. Iza nove škole teren je lokalnog FK Lovac.

Meštanima je najprihvatljivija teza da ime njihovog naselja potiče od imena zemunskog vlastelina Karla Šenbrona, čijem je imanju selo pripadalo. Mada, mesto se pod imenom Mali Karlovci u turskim tefterima pominje još 1527. Osnova sela potiče iz vremena s kraja 18. veka, kada su Turci proterani s ovih prostora. Austrijske vlasti insistirale su na tome da sela u ovom delu Srema budu zbijena radi, nedajbože, lakše odbrane ako Turcima padne na pamet da se vrate.

U selu je prema popisu iz 2011. bilo živelo 1.078 stanovnika.

Karlovčić je dospeo u medije početkom ove godine zbog bizarnog slučaja izmišljene otmice dečaka od 10 godina. V. J. (10), koji je nestao ujutro oko devet sati u selu i pronađen je isto popodne živ i zdrav. Njegov nestanak prijavila je majka Atanacković Aleksandra, iz Karlovčića. Kako je potvrđeno, dečak je izmislio priču o otmici. On je u 9.30 časova otišao biciklom do prodavnice koja je udaljena oko 300 m od njihove kuće i nije se vratio. Bicikl je pronađen ispred prodavnice. Majka je izjavila da se slična situacija dešavala i ranije, da je dečak trošio novac i odlazio u susedno selo. U 13.40 časova dečak je pronađen u susednom Deču.

Nastavljamo Špajanskom ulicom ka Deču i stižemo i do pomenute "Plave kuće" koja je zidana 1912. kao stambena zgrada bogate seljačke porodice. Kuću su gradili čuveni majstori Dešići iz Golubinaca. Zajedno sa pratećim ekonomskim zgradama u okućnici reprezentuje način života i kulturu stanovanja u uslovima kada gradski elementi snažno prodiru na selo. Tome u prilog govore i elementi građanskog enterijera i nameštaja koji su postojali u kući u vreme stavljanja pod zaštitu. Kuća ima osnovu u obliku obrnutog ćiriličnog slova „G“, sa tremom duž cele dvorišne strane na ključ, u koji se ulazi zavisno od funkcije prostorija; sa ulice, iz dvorišta ili naspram kuhinje sa otvorenim ognjištem. U kući zatičemo tragove reprezentativnih odaja u kojima se svakodnevno živelo. Prvi deo kuće čine dve sobe sa ulice i soba prema dvorištu, a drugi kuhunja sa otvorenim ognjištem, soba u kojoj je paorska peć i ostava. U prednjim prostorijama pod je daščan, dok se u ostalim nalazi nabijena i omazana zemlja. Ulični deo karakteriše i bogato dekorisana drvenarija.

Ovde su snimane sekvence za film „Široko je lišće“ Petra Latinovića (1981. godine), Spot za pesmu grupe Galija „Dodirni me“ 1994. i film film „Belo odelo“ Lazara Ristovskog 1999. Danas je u privatnom vlasništvu i na žalost, veoma oronula. Kada smo je mi posetili, kapija je bila otvorena, ušli smo i uverili se u nekadašnje bogatstvo i raskoš od kojih su danas ostali samo tragovi.

Za vreme Otomanske vladavine 1570. zabeleženo je naselje sa 9 domova i crkvom koja je bila napravljena na sojenicama iznad vode, zbog močvarnog terena. Prema usmenom predanju crkvu u Sremskim Mihaljevcima je na suvi teren premestio plemić Veselković. U 18. veku crkva je podizana dva puta: 1740. od pletera i daske; 1750 – 1755. godine, podignuta je od drvene građe, a posvetio je episkop Partenije Pavlović. Između 1812 – 1816. nova crkva građena je od kamena i cigle. Ikonostas je rad drvorezbara Georgija Devića iz 1846. a oslikao ga je 1855. godine Konstantin Pantelić. Novi crkveni toranj sa satom izgrađen je 1896. a nova četiri zvona postavljena su 1906. Poslednje renoviranje crkve završeno je 2020. Crkveno zdanje ima status spomenika kulture od velikog značaja a paroh u selu je isti sveštenik kao i u Prhovu - jerej Stefan Sremac.

Robert Čoban