Karlovačke priče nedeljom: Kako je sagrađena „Petica“ na centralnom trgu

Međutim, za razliku od ostalih impozantnih zdanja u strogom centru varoši, koja su patrijaršijska svojina, ovo pripada novosadskoj crkvenoj opštini. Jedan od odgovora na pitanje kako to da je ona podigla ovu zgradu u Karlovcima daje u svojim „Sećanjima“ lokalna hroničarka, nekadašnja gimnazijska profesorka Teodora Majica Petrović, donoseći i druge zanimljive detalje.

Zgrada je sagrađena na mestu na kom je odvajkada bio hotel i svratište za putnike u Karlovcima, čak se spominje da je u davna vremena tu bio i turski han. Nakon Prvog svetskog rata stari hotel, za koji Majica navodi da je bio u vlasništvu karlovačkog bogataša Joce Stankovića Janje, za male pare kupila je Srpska fruškogorska banka, koja je „nastala preko noći“. Po njenim rečima, iza te banke  stajala je Srpska radikalna stranka koja je u to doba bila jaka i na čelo postavila izvesnog Pavla Balubyića, koga se ona seća po tome što je krajem oktobra 1918. dočekivao na parobrodskoj stanici u Karlovcima prve srpske oficire i vodio ih po mestu kao izvidnicu. Prvi njegov zadatak na čelnoj poziciji banke bio je da kupi stari hotel i sagradi nov, koji se, ispostaviće se, završio neslavno.

Kako kapital Fruškogorske banke nije bio toliki da može da iznese gradnju tako velikog objekta, banka je pozajmila pare od Srpske crkvene opštine u Novom Sadu. Ne mogavši da vrati dug, novosagrađeni hotel je pripao glavnom poveriocu, što se iz natpisa na isturenom delu zdanja „Dom Srpske crkvene opštine novosadske“ moglo neko vreme i videti.

Međutim, za gradnju ove zgrade „vezuju“ se još neke zanimljivosti. Teodora Petrović piše da je idejni projekat delo lokalnog arhitekte koji je u to doba bio na početku karijere, Svetomira Lazića, praškog đaka, sina šefa parobrodske agencije u Karlovcima.     

„Kada je zgrada  hotela bila skoro već dovršena, govorilo se po Karlovcima se da je Svetomir zaboravio da u svoj projekat stavi i stepenište za hotel, pa je zato prvobitni  projekat morao prepraviti“, piše Majica u „Sećanjima“. Ona još dodaje da su joj, čim je bila završena, odmah našli zamerku – bila je široka, a nedovoljno visoka. Svetomir je, navodno, tome doskočio tako što je na isturenom delu postavio kupolu i time ublažio nesrazmere proporcije i doveo je u sklad sa Karlovačkom gimnazijom, Narodno-crkvenim fondovima, odnosno  današnjom bogoslovijom i Patrijaršijskim dvorom.

U Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti u Karlovcima čuva se plan zgrade Fruškogorske banke koji je uradio Svetomir Lazić. Iz njega se jasno vidi da izgled objekta nakon gradnje ne odgovara Lazićevim nacrtima, nego projektu koji je potpisao Milivoj Matić, koji je takođe deo arhivske građe. Lazić je predvideo u svom nacrtu još jedan nivo, tačnije potkorvlje čime bi ona bila verovatno u nivou sa ostalim zdanjima. U Arhivu je pohranjen i zahtev Srpske pravoslavne crkvene opštine u Novom Sadu iz oktobra 1929. upućen Glavnom poglavarstvu u Karlovcima za izdavanje upotrebne dozvole. U biografiji ovog plodonosnog arhitekte koji je dosta dela ostavio iza sebe i to mahom u Beogradu, ne navodi se ovaj projekat među nerealizovanim, a u njegovoj karijeri bilo je i takvih. Prema nekim izvorima, ovaj slučaj bio je i predmet sudske rasprave. Bilo kako bilo, nepunu godinu posle zahteva za izdavanje upotrebne dozvole, 1930, u brošuri Društva za unapređenje turizma izdatoj povodom prve izložbe grožđa i vina u Karlovcima,  reklamira se „Grand hotel Šaranović“ u novoj palati Srpske pravoslavne crkvene opštine novosadske na glavnom trgu sa 13 soba,  restoranom, kafanom, garažom, radiom, bilijarom i „Korzo kinom“. Zgrada je posle Drugog svetskog rata nacionalizovana, ali je u novom milenijumu vraćena vlasniku. Za koju godinu navršiće se vek od kako je podignuta. Za poslednjih stotinak godina, to je prvi od tri objekta koja su podignuta u najužem centru Karlovaca. Nakon njega, pred Drugi svetski rat, sagrađen je Svetosavski dom pored Saborne crkve, a pre deceniju hotel „Prezident“ uz Karlovačku bogosloviju.

Postoji još jedan projekat koji Svetomir Lazić nije doveo do kraja u Karlovcima, čak ni započeo. U pitanju je projekat za zgradu Sokolskog doma „Dr Laza Popović“, koji se negde spominje i kao njegov najuspešniji rad. Rešenje je nastalo 1937. godine i veruje se da nije realizovan iz finansijskih razloga. Prema planovima koje je Muzeju u Sremskim Karlovcima poklonio arhitekta lično 1971. godine, zajedno sa zbirkom akvarela, objekat je bio prilično obiman, sa visokim tornjem i skulpturom sokola na vrhu. Projekat Sokolskog doma se izdvaja od većine Lazićevih realizovanih objekata po tome što je u potpunosti odgovorio duhu vremena i uklopio se u trendove koji su tada vladali Evropom.

 Zorica Milosavljević