Rađanje zvezda, ples galaksija i druge tajne kosmosa

Sudeći prema fotografijama najmoćnijeg i najvećeg teleskopa ikad lansiranog u svemir „Džejms Veb“, koje je čitav svet s nestrljenjem čekao, došlo je to vreme i naredne decenije daće potpuno drugu sliku univerzuma.

Priliku da pogleda prvu „Vebovu“ fotografiju, na kojoj je prikazan skup brojnih galaksija kako su izgledale pre 4,6 milijardi godina, imao je predsednik Sjedinjenih Američkih Država Džozef Bajden i to dan pre nego što su NASA i njeni partneri, Evropska svemirska agencija i Kanadska svemirska agencija, objavili zasebnu seriju slika. Koliko su „Vebovi“ instrumenti moćni govori podatak da ta slika pokriva deo neba otprilike veličine zrna peska koje neko drži na vrhu prsta ispružene ruke. Teleskop je dao do sad najdublju i najoštriju infracrvenu fotografiju dalekog univerzuma, koja se sastoji od kompozita slika različitih talasnih dužina. Za njih je bilo potrebno svega 12 i po sati, dok su, njegovom predhodniku, teleskopu „Habl“ (lansiran 1990. godine), bile potrebne sedmice da ih načini.

„Veb“ je sposoban da „gleda“ kroz kosmičku prašinu, pa je uspeo da uslika do sad nevidljiva područja u maglini „Karina“, koja se nalazi na oko 7.600 svetlosnih godina daleko od nas, u južnom sazvežđu Pramac, gde se rađaju zvezde. Kako su Nasini stručnjaci objasnili najranije faze formiranja zvezda je teško uhvatiti, ali izuzetna osetljivost instrumenata, prostorna rezolucija i druge sposobnosti snimanja teleskopa mogu da zabeleže do sad neuhvatljive stvari, pa se nadaju da će napokon dobiti odgovor kako i od kojih “sastojaka” nastaju zvezde.

Tajni snimak Jupitera

U međuvremenu, samo dan nakon objavljivanja pet fantastičnih fotografija, u medijima su se pojavile dve slike Jupitera i njegova tri meseca Evrope, Tebe i Metisa, koje su snimljene „Vebovom“ infracrvenom kamerom. Slike nije zvanično objavila NASA, već su deo Nasinih dokumenata u kojima je detaljno opisano koliko i kako je teleskop funkcionisao do sada.

Naučnici kažu da te fotografije dokazuju da je svemirska opservatorija u stanju da zabeleži detalje kao što su prirodni sateliti i prstenovi planeta poput Jupiterovih, kao i da će teleskop biti koristan za istraživanje našeg solarnog sistema, kao što je praćenje objekata blizu Zemlje i kometa. U dokumentu se zaključuje da je teleskop premašio ionako velika očekivanja koja su istraživači imali.

U odnosu na “Hablove” slike, sada potpuno drugačije izgleda skup od pet galaksija “Stefanov kvintet” u sazvežđu Pegaz, koji je od Mlačnog puta udaljen 290 miliona godina. “Vebova” nova fotografija, s brojnim detaljima, pokazuje spajanje i interakciju galaksija, njihov uticaj na raspoređivanje gasova i formiranje zvezda. Posebno je zanimljiva fotografija Južnog prstena udaljenog oko 2.500 svetlosnih godina, koja prikazuje planetarnu maglinu prouzrokovanu umirućom zvezdom koja je raspršila veliki deo svoje mase. Zahvaljujući “Vebovom” moćnom infracrvenom “pogledu” vidljiva je i druga zvezda, pošto je reč o binarnom paru, uz neobične strukture koje su nastale od prašine i gasa. “Veb” je po prvi put otkrio da je tamnija zvezda u centru obavijena prašinom, a prema procenama naučnika, ona hiljadama godina izbacuje gas i prašinu u vidu prstenova u svim pravcima.

Svemirski teleskop „Džejms Veb“ je lansiran 25. decembra 2021. godine, vredan je 10 milijardi dolara i najavljen je kao naslednik čuvenog svemirskog teleskopa „Habl“. Zahvaljujući novoj tehnologiji ali i svojoj snazi i veličini, odnosno ogledalima prečnika 6,5 metara, može da zaviri duboko u svemir, daleko u prošlost, do najudaljenijih i prvih galaksija koje su se formirale nakon „Velikog praska“, pre 13,8 milijardi godina i trebao bi da pomogne naučnicima da razumeju kako je nastao i evoluirao univerzum, te da „očita“ atmosferu egzoplaneta.

Silvia Kovač