Kuća osnivača Karlovačke gimnazije Dimitrija Anastasijevića Sabova u rukama majstora
Za koji dan kuću čoveka koji je svojim prilogom omogućio osnivanje Karlovačke gimnazije, prve u srpstvu, Dimitrija Anastasijevića Sabova u Sremskim Karlovcima opasaće skele i nakon više decenija ta prelepa građevina biće u rukama majstora koji će joj vratiti stari sjaj.
Slučajno ili ne, vremešna kuća, jedna od najlepših u varoši, samo godinu dana starija od gimnazije, počinje da se obnavlja o trošku Pokrajinske vlade u godini kada škola kojom je Sabov zadužio srpski narod obeležava 230-godišnjicu postojanja. U tu kuću je čuvši da najbogatiji Karlovčanin, vešti trgovac Sabov želi da ostavi nekakvu zadužbinu iza sebe, sa svojom svitom došao mudri mitropolit Stefan Stratimirović da ga ubedi da da novac za osnivanje gimnazije, što je, kako se prepričava i danas u Karlovcima, bio presedan, jer nije bilo uobičajeno da poglavar Karlovačke mitropolije nekom ide na noge. Prema onome što je o njemu je ostalo zapisano, Sabov je bio čovek izuzetnog preduzetničkog duha, kako bi se to danas reklo. Nije bio rodom iz Karlovaca, već je vođen tim svojim isntinktom za dobru zaradu po završetku sabovskog-krojačkog zanata po kom je dobio dodatak u imenu, odabrao kao i mnogi drugi, ovu varoš za život i rad. Cincarskog je porekla, rođen 1726. i kao šestogodišnje dete iz Njeguša u Makedoniji obreo se u Zemunu. U Novom Sadu po želji tutora izučio je sabovski zanat i polovinom 18. veka stigao u Karlovce, u kojima je počeo raditi kao majstor, spojivši sabovski sa abayijskim i kapamayijskim zanatom zajedno sa zemljakom, da bi se nakon smrti ortaka 1865. osamostalio. Po dolasku u Karlovce oženio se Sarom, seljankom iz Krušedola. Imali su mnogo dece, tačan broj nije poznat, ali su sva rano pomrla. Posinio je rođaka svoje žene Matu i ostavio mu značajan imetak, i kuću s početka priče koja je jedna od prvih na sprat u Karlovcima i sa vratima od kovanog gvožđa. U zajednici sa njima živela je neko vreme i njegova sestra Jana. Posao mu je išao dobro. Vidi se to po tome kako je zarađivao. Kupio je kuću i vinograde i postao cenjen sugrađanin, kod koga su odsedali učasnici Narodno-crkvenih sabora koji su se održavali u Karlovcima.
Ubrzo napušta krojački zanat i odaje se trgovini, a nedugo zatim i izvozu. U to doba na ime Sabova i njegove sestre Jane često se nailazi u crkvenim knjigama u rubrici kumovi. Kumovanje je, kažu, bilo znak bogatstva i ugleda tada, i sveštenici ga od 1775.u knjigama zavode kao “Gospodar Dimitrije Anastasijević”. Sa braćom Sarajlić i Markom Gojkovićem zakupljuje karlovačku pustaru Jarkovce, gde peče cigle i crep. Trgovao je karlovačkim vinima i eksportovao ih u sve krajeve Habzburške monarhije. Pominje se da je zakupio gotovo sve kafane na području šajkaškog bataljona u kojima je točeno isključivo vino karlovačkih proizvođača. U nekim izvorima se navodi da je zakupio i čitavo ribolovno područje u Šajkaškoj i izdavao posebne dozvole za pecanje.
Poslednja grofica Brankovićka
Prebirajući po porodičnoj biblioteci Radoslavu Bogdanoviću u ruke je došlo delo „Poslednja grofica Brankovićka“ Ignjata K. Soprona, objavljeno u Zemunu 1889. godine u kom, između ostalog, pisac opisuje ličnosti i zbivanja s početka 19. veka u Karlovačkoj mitropoliji, među kojima i udovicu posinka Dimitrija Anastasijevića Sabova, Mariju koja se preudala za grofa Brankovića. Vredna pažnje u knjizi je i preporuka profesora Jovana Živanovića, kome je autor poverio štivo radi provere prevoda nekih nemačkih izraza, „da mu se zdravo dopadala kad je čitao, te da gleda da je što pre štampa”.
Postao je najbogatiji čovek u Karlovcima. Pred kraj života bavio se bankarskim poslovima i pozajmljivanjem novca. U njegovoj kasi posle smrti su pronađene mnogobrojne dužničke obveznice plemića, spahija, trgovaca…
Od trenutka kada je postao prvi ktitor Karlovačke gimnazije, austrijski dvor mu je dodelio plemićku titulu. Osim 20.000 forinti koje je dao odmah za osnivanje gimnazije u svome testamentu odredio je da se, u slučaju da njegov posinak Mata umre bez naslednika, isplati Karlovačkoj gimnaziji još 20.000 forinti.
Sabov je umro 31. oktobra 1803, a njegov posinak 2. novembra sledeće godine, tako da je gimnazija već 10. januara 1805. godine dobila zaveštanu sumu od 20.000 forinti.
Kuću, posle smrti Dimitrija i njegovog posinka Mate, po rečima jednog od dvoje sadašnjih vlasnika Radoslava Bogdanovića, nasleđuje Matina žena Marija, rođena u Tabanu, elitnom delu Budima. Prema podacima do kojih je Bogdanović došao, na daći povodom smrti svoga muža, ona upoznaje grofa Dimitrija Brankovića, unuka Jovana Brankovića Lipovca koji je u to vreme bio kapetan varadinske regimente i sledeće godine se njih dve venčavaju u Grgetegu. On napušta službu i bavi se vinogradarstvom jer su nasledili od Sabova 20 ha vinograda, 80.000 do 90.000 forinti što u obligacijama, što u obveznicama. Posle toga kuća dolazi u vlasništvo Karlovčanina Marka Popovića Smotre, koji kupuje i kompletno imanje. U rukama te porodice kuća ostaje do 1971. kada Angelina Dejanović Smotrina sklapa ugovor sa majkom Radoslava Bogdanovića po kom je posle njene smrti to zdanje u Mitropolita Stratimirovića 18, pripalo Bogdanovićima.
Iako je poslednji put o trošku sadašnjih vlasnika 1983. godine renovirana, kuća privlači pažnju turista i posetilaca Karlovaca, koji je rado fotografišu. U njoj su 1984. snimljeni i određeni kadrovi kultnog filma „Varljivo leto ’68“.
Z. Milosavljević