Crkva Svetih vračeva u Futogu: Hram jedinstva i vere srpskog naroda
NOVI SAD: Crkva Svetih vračeva Kozme i Damjana u Futogu izgrađena je sedamdesetih godina 18. veka. Prema rečima sveštenika Igora Ignjatova, o tome svedoči zapis u Moskovskom jevanđelju iz 1735. godine, gde se navodi da je 18. septembra 1776. godine postavljen kamen-temeljac za taj velelepni hram, dok se na drugoj strani nalazi zapis povodom stogodišnjice hrama, u kom žitelji Futoga blagodare Bogu što im je omogućio da imaju crkvu, koja je pri tom dočekala svojih 100 godina postojanja.
U Futogu je ovaj hram počeo da se gradi 1776. godine, impozantnih je razmera, dugačak 37 metara, širok 13, a zvonik sa kapom dostiže visinu od 60 metara, priča sveštenik Igor Ignjatov.
Kao takav, dodaje, hram je pokazatelj velike vitalnosti srpskog naroda u ovim krajevima, kako duhovne, tako i materijalne.
Po svedočanstvu sveštenika Miloša Bugarina u monografiji hrama, od 1747. godine je trajala borba za izgradnju novog hrama, kada je srpski narod imao veliki zadatak - da održi svoje nacionalno i versko opstajanje na ovim prostorima. Nakon skoro 30 godina borbe sa austrougarskim vlastima, izgradnja je bila odobrena tek kada su Srbi skupili sav novac za hram.
Po njegovim rečima, crkva ima izuzetno vredan ikonostas iz 1797. godine, a oslikao ga je Arsenije Teodorović, veliki slikar poznog baroka i klasicizma. Rezbariju na ikonostasu je radio novosadski rezbar Aksentije Marković, dok je, kako se pretpostavlja, sve freske na zidu, osim jedne, radio Janko Halkozović.
To nije utvrđeno, ali s obzirom na to kojim je stilom rađen u Uspenskoj crkvi u Novom Sadu i činjenicu da su rađene u približno isto vreme, pretpostavlja se da je to bio on, kazao je sveštenik.
Po njegovim rečima, te freske su bile do 1980. godine sakrivene, jer je hram obnavljan više puta, pa su one nestručno premazivane.
U jeku Bune 1848. godine, izgoreo je donji deo ikonostasa, jer su mađarski vojnici izneli celu arhivu crkvene opštine i spalili na soleji ispred ikonostasa, što predstavlja svojevrsni kulturni genocid. Vatra je zahvatila prvu zonu ikonostasa, te je kasnije, 1858. godine, prestone ikone i celu donju zonu ikonostasa ponovo oslikao akademski slikar Pavle Simić. Najverovatnije se tada počelo sa premazivanjem sloja maltera zidnih fresaka, da bi se na njima radile druge freske. Taj posao je urađen i 1908. godine, kada je hram dobio 14 vitraža na prozorima, od kojih sedam imaju likove, a sedam ornamente i arabeske. Radio ih je Imre Želer iz Budimpešte, kaže naš sagovornik.
Te godine je, kako dodaje, izgrađena i horska galerija, kada su naručena i četiri zvona, od kojih je najveće bilo teško 1.557 kilograma.
Najmanje je težilo 147 kilograma, a austrougarska vlast ih je 1916. godine, sve osim najmanjeg, uzela ( rekvirirala ) i koristila u ratne svrhe. Kasnije, 1922. godine, naručena su nova.
Naša crkvena riznica sadrži dosta starina, a najstarija i najvrednija znamenitost hrama je ikona Uspenija Presvete Bogorodice, koja potiče iz druge polovine 17. veka, objašnjava sveštenik Ignjatov.
Kako dodaje, rađena je u vizantijskom stilu, a utvrđeno je da se na njoj nalazi potpis patrijarha Arsenija Čarnojevića, koji je inače ovde boravio sa narodom.
Prema rečima sveštenika Igora Ignjatova, Crkva svetih Kozme i Damjana u Futogu je jedina crkva u Eparhiji bačkoj koja proslavlja vračeve. Očigledno je da je poštovanje prema toj dvojici svetitelja veliko u našem narodu. Oni su primer spoja znanja i lekarske veštine sa ljubavi prema Bogu, iz koje proizilazi želja da pomažu ljudima. Lečili su besplatno, što je poseban vid podvižništva u Pravoslavnoj crkvi. Praznik se slavi 14. novembrapo novom, odnosno 1. novembra po starom kalendaru.
Proslavljamo ga molitveno, uz bogoslužbene aktivnosti, kaže sveštenik, dodajući da su svake godine, osim prošle, imali Svetovračevske dane, kada se nedelju dana pred slavu organizuju predavanja, kulturno-umetničke delatnosti i tako obeležava slava u Futogu, koja je, inače, kao jedina slava u Eparhiji bačkoj izuzetno svečana sa mnogo sveštenstva, ali i naroda.
Tada su prvi put mošti svetog kneza Lazara bile u Futogu. Takođe, jedna od znamenitosti je Antimins iz 1733. godine, bogoslužbeno platno na kome se služi sveta Liturgija. Osim pomenutog Moskovskog jevanđelja iz 1735, riznica hrama sadrži još dva jevanđelja, jedno sa polovine, a drugo s kraja 19. veka, dok je iz vremena pre Bune, od bogoslužbenih i crkvenih predmeta, sačuvano samo jedno kandilo iz 1810. godine, koje je dar Ane Protin. Jedna od znamenitosti hrama je i časna trpeza u oltaru, rađena od crvenog mermera, koju je priložio Joanike Janković, čuveni futoški trgovac i veleposednik 1789. godine, veli sveštenik Ignjatov.
U Futogu je boravio i Jovan Jovanović Zmaj i u tom periodu je izgubio peto dete, ćerku Smiljku, koja je preminula početkom 1874. godine. Bila je sahranjena u porti Blagoveštenske crkve, izgrađene 1781. godine na vašarištu, a srušene 1947. godine, a njeno telo je još 1933. godine premešteno u portu crkve Svetih vračeva Kozme i Damjana u Futogu, kako i svedoči zapis na spomeniku.
Postavljaju se neka pitanja da li je stvarno izvršena eshumacija, ili je samo prenesen spomenik i to još nije razjašnjeno, ostaju istraživanja, ali je logično ako je tu spomenik, da je i njeno telo preneseno zajedno s njim, rekao je sveštenik.
Po njegovim rečima, ženska zadruga iz Futoga ga je podigla 1899. godine.
Od 2012. godine se ovde čuva deo moštiju svetih Kozme i Damjana, koje su ovde došle sa blagoslovom njegovog prosveštenstva vladike Irineja i vladike Teodosija. U Raško-prizrenskoj eparhiji u manastiru Zočištu nalazi se drugi deo moštiju. Čuvaju se kao velika svetinja, kojoj se ukazuje bogoslužbeno poštovanje, jer su sveti vračevi veliki iscelitelji, lekari i mi njima pritičemo za molitvenu pomoć za isceljenje svih bolesti, kaže sveštenik.
S obzirom na to koliku kulturno-istorijsku i duhovnu vrednost ima sveti hram u Futogu, nije za čuditi zašto nosi obeležje spomenika kulture, klasifikovan kao nepokretno kulturno dobro.
I. Bakmaz
