Priče Udruženja turističkih vodiča Novog Sada: Uspenska crkva

Ona navodi da je Novi Sad u 18. veku bio podeljen na vojni i civilni deo te da su vojnici podigli crkvu posvećenu Svetom Georgiju pobedonoscu, dok su u civilnom delu kameralci – Srbi koji su se bavili poljoprivredom i trgovinom, podigli crkvu posvećenu Uspenju Presvete Bogorodice.

Po rečima naše sagovornice, prva Uspenska crkva je bila skromna građevina od naboja i pruća, a nalazila se na samom obodu naselja i iza nje su bile njive, a početkom tridesetih godina 18. veka podignuta je veća crkva, osvećana 1736. godine.

Posle pada Beograda ponovo pod tursku vlast 1739. godine, u Novi Sad dolazi veliki broj Srba i vremenom se javlja potreba za većom crkvom, otkriva Biljana Milošević, i dodaje da je današnja Uspenska crkva gradđena od 1765. do 1774. godine od dobrog materijala, pečene cigle, kreča i peska.

Kako dodaje, prota Mihajlo Ostojić se potpuno posvetio izgradnji hrama.

Na rubu ikonostasa upisano je njegovo ime jer je od svog novca kupio kvalitetan kamen iz kamenoloma u Mađarskoj, a podloga u oltaru je podignuta 80 centimetara, što s ostalim crkvama nije slučaj.

Biljana Milošević slikovito opisuje da je arhitektura Uspenske crkve klasična za taj period, i dodaje da su ikonostas i duborezi u baroknom stilu, dok crkvu krase visoki zvonik i krov pokriven biber-crepom. Ona ističe da Uspenska crkva ima troja vrata te da glavna, zapadna vrata, sa strane zvonika, nekada nisu bila od značaja jer Uspenska ulica nije bila razvijena kao danas. Zatim pominje i južna vrata, koja su do rušenja porte i parohijskog doma bila otvorena, odnosno glavna vrata. Kako navodi dalje, u porti, odnosno u crkvenom dvorištu Uspenske crkve nekada su priređivane ratarske svečanosti, dok su severna vrata bila izlazna za baštu – gde je danas parking, veli naša sagovornica.

Biljana Milošević se osvrće i na prvi parohijski dom, koji je, kako kaže, stradao 1849. godine prilikom bombardovanja Novog Sada s Petrovaradinske tvrđave.

Tada su stradale i Crkva Svetog Georgija, Almaška crkva je oštećena, a na Nikolajevskoj je uništen krov, dok je Uspenska crkva jedina u Novom Sadu sačuvana u obliku i formi u kojoj je građena, naglašava.

Biljana Milošević iz UTVNS-a otkriva priču i o tri veličanstvena zvona Uspenske crkve, koja su nabavljena 1765. godine. Međutim, kako navodi naša sagovornica, austrijske vlasti su poskidale sva zvona u Bačkoj, koja su pretopljena u ratne svrhe te je crkva bila bez zvona sve do 1924. godine, kada su postavljena nova koja se i danas koriste.

Najveće zvono je posvećeno Presvetoj Bogorodici i teško je 761 kilogram, a na njemu piše „Majka Božija”, ističe Biljana Milošević, i dodaje da je srednje zvono teško 365 kilograma, a na njemu piše „Sveti Đurađ”.

Kkao dodaje, na malom zvonu piše „Sveta Petka” i teško je 171 kilogram.

Zanimljivo je napomenuti da su zvona restaurirana 2016. godine, očišćena su i okrenuta 90 stepeni. Zvona su 90 godina udarala na isto mesto, te su tu nastala oštećenja pa su okrenuta da bi udarala na drugo mesto i bila dugotrajnija, veli naša sagovornica.

Kako dodaje, novi parohijski dom, koji je građen u periodu od 1906. do 1907. godine, srušen je kada se gradilo pozorište.

Drvorezbarija, crkveni mobilijar, lepota i pozlata ikonostasa 1948. godine proglašeni su za kulturno dobro. Zahvaljujući tome – crkva tada nije srušena. U porti crkve bio je spomen-krst posvećen vojnicima stradalim u oslobodilačkim ratovima, a 1956. godine vlasti su donele odluku da se u gradu uklone svi spomen-krstovi, navodi Miloševićeva.

Jedinstvenost Uspenske crkve se, po rečima Biljane Milošević, ogleda i u tome što poseduje dve Bogorodičine ikone koje su cela dva veka starije od hrama te su neprocenjive vrednosti, a u naše krajeve su stigle u seobama. Po rečima naše sagovornice, Presveta Bogorodica Eleusa, koja se smatra čudotvornom ikonom, oštećena je 1849. godine i restaurirana je, što je i zapisano na poleđini, a druga ikona Presvete Bogorodice je urađena na drvetu, ali na boljoj podlozi. Nju je, kako Biljana Milošević otkriva, u hram unela majka Nikole Koprivice 1861. godine.

Dokumenta su nastradala 1849. godine prilikom rušenja parohijskog doma, ali od tog perioda čuvaju se spisi krštenih i venčanih, ističe Biljana Milošević.

Po njenim  rečima, u Uspenskoj crkvi kršten je romanopisac, esejista i prevodilac Danilo Kiš.

Iako rođen u Subotici, od oca mađarskog Jevrejina, na insistiranje majke Srpkinje, kršten je u crkvi, što ga je spaslo od stradanja u velikoj Raciji 1942. godine. U Uspenskoj crkvi se takođe venčao srpski pisac Simo Matavulj, kaže Biljana Milošević.

Tekst i foto: K. Ivković Ivandekić