Biciklom kroz Vojvodinu: Ruma, Mali Radinci, Žarkovac, Putinci, Krušedol

Ovu biciklističku turu krećem od slavnog spomenika iz 1975. čiji su autori Cveta Davičo i Miša David. Na mestu gde se nalazi današnji spomenik sredinom 20. veka bila je velika zelena površina, a prostor oko spomenika je, najpre, bio oblikovan u vidu amfiteatra od betonskih elemenata i crvene osnove, koji je trebalo da simbolizuje antički period. Preuređenjem centra grada pre desetak godina, došlo je i do promene izgleda, pa taj deo amfiteatra više ne postoji.

Od prvobitnog izgleda spomenika ostalo je sedam formi u metalu u obliku yinovskih truba, koje asociraju na 7 Vojvođanskih brigada i pozicionirane su prema mestu nastanka, tri su okrenute ka Fruškoj gori, a četiri ka Bosni.

Međutim ima i drugih tumačenja, kao što su poziv na ustanak i na juriš, ali isto tako i na smiraj dana. Iza yinovskih truba trebala je biti sagrađena Gradska kuća u modernom stilu, ali ta zamisao nije sprovedena u delo…

Stižem do Doma JNA ili zgrade Hrvatskog doma u Rumi. Podignuta je 1912. zalaganjem Rumljana okupljenih u organizaciju „Hrvatski soko”, sa ciljem da se sve kulturno-sportske organizacije rumskih Hrvata okupe na jednom mestu. Posle Drugog svetskog rata zgrada je dodeljena na korišćenje JNA, da bi zvanično postala Dom JNA 28. septembra 1958.

Pretpostavlja se da je projekat za izgradnju zdanja izradio Viktor Askman (Vladoje Aksmanović 1878-1946), projektant zgrade stare Rumske gimnazije, današnje zgrade OŠ „Dušan Jerković”, koja je završena negde u isto vreme. Zgrada je podignuta u stilu secesije, a duboka plastičnost fasade sa herbalnim motivima, ovalni vitražni prozori, kovano gvožđe, skulpture „Dede i unuka” i specifičan krov centralnog dela zgrade daju joj upečatljivost i originalnost…

Uputio sam se ka Krušedolu gde me na ručku u restoranu iznad čuvenog manastira čeka društvo, a put me vodi prvo ka mestu Mali Radinci. “Sremačko je selo malo, okolo ravnica” - sa oko 500 stanovnika: Crkva Sv. Nikolaja iz vremena Marije Terezije - 1765, mala seoska škola i tabla koja svedoči o poginulim partizanima i meštanima sela u Drugom svetskom ratu. Uživam u pogledu na karakteristične vojvođanske kuće i čardake (kotobanje) pored gotovo svake od njih.

Na kraju sela, napuštam asfalt i “lenijom” vođen navigacijom, putokazima za bicikliste i tornjevima crkava u daljini idem dalje ka Dobrodolu. O ovom mestu, jednom od dva sela u Sremu naseljena većinski mađarskim življem (Šatrinci su drugo) pisao sam na ovom mestu pre nešto više od godinu dana. Prolazim pored male katoličke crkve na kraju sela i nekoliko kuća u čijim se dvorištima suši duvan, biljka koju tradicionalno gaje meštani Dobrodola. Na izlasku iz sela skrećem desno, prolazim pored prelepog, čistog ali, na žalost, nedovoljnog poznatog Jezera Dobrodol i nastavljam u pravcu Žarkovca.

Izgradnja bivšeg Hrvatskog doma pa kasnije Doma JNA u Rumi je trajala do 1912 i koštala je tadašnjih 75.000 austrijskih kruna. Na otvaranju doma Milica Nikolajević, kći advokata dr Miloša Nikolajevića, recitovala pesmu J. J. Zmaja „Deda i unuk” po čijim su motivima i urađene skulpture na fasadi. Zgradu je Opština Ruma otkupila prošle godine od Vojske Srbije za 328.000 eura i namenila je kulturnim sadržajima.

U ovom mestu se svakog avgusta održava “Štaparijada”, takmičenje u izvlačenju stabala konjima, na način kako su se nekada krčile šume. Prošle godine okupilo se, kažu čak 10.000 posetilaca. Stabla su bila teška od 1.2 do 3 tone. Inače, od 2. avgusta 1934. godine Solnok (kako je do tada selo nosilo ime), na inicijativu meštana preimenovan je u Žarkovac po dr Žarku Miladinoviću, advokatu, političaru i ministru u vladi Kraljevine SHS. A kao sećanje na taj dana slavi se seoska slava Sv. Ilija.

Odmah do Žarkovca su Putinci. Rimokatolička crkva Sv. Ivana Nepomuka najveća je zgrada u ovom, do 1944. većinsko nemačkom selu. U arhivskoj građi đakovačke biskupije postoje podaci da je crkva završena 1900. godine.

Rasklimanim drvenim stepeništem popeo sam se na kor, prošao pored mesta gde su neka bile orgulje, na putu ka tornju u kojem je nekad bilo zvono - preskočio nekoliko mrtvih golubova. Postoje planovi da potomci putinačkih Nemaca finansiraju obnovu crkve o čemu se priča proteklih nekoliko godina, u dvorištu se nalaze crepovi spremni za novi krov.

Poslednja stanica moje današnje biciklističke ture - Manastir Krušedol u kojem se nalazi grob kralja Milana, prvog savremenog kralja Srbije (pre njega su vladari nosili titulu kneza). Razočaran u Srbiju, posebno u svog sina Aleksandra i njegovu ženu Dragu, dok je bio na umoru u Beču, zamolio je svog prijatelja Franju Josifa da mu odredi jedno parče u svojoj carevini kako bi tu bio sahranjen.

Kralj Milan je tokom svog poslednjeg izgnanstva jedno vreme boravio u Karlsbadu (Karlove Vari), pa zatim u Temišvaru, da bi poslednje trenutke proveo u Beču. Tu se smrtno razboleo od upale pluća. Lekarski konzilijum koji ga je pregledao je rekao da mu nema spasa. Car Franja Jozef, u znak dobrih odnosa je obezbedio jednu svoju kuću u kojoj je bolesni Milan boravio i poslao mađarskog grofa Ergenija Zičija da do zadnjeg časa bude s njim.

Često su Milana spopadali takvi bolovi, da je u očajanju tražio revolver da prekrati sebi muke. Dok je bio u agoniji, uspeo je da se poveri Zičiju da se nikako ne sahranjuje u Srbiji. Često bi po prestanku bolova, grlio Zičija, govoreći: “Prijatelju, zar nije strašno da tako mlad umrem?”

U bunilu je često dozivao vukove, a jednom je i tražio da ga vode u pozorište da gleda komad Rakovskog. Preminuo je 11. februara 1901. u 47. godini života. Sahranjen je u Manastiru Krušedol, pored kneginje Ljubice. Postoje sačuvani njegovi memoari, prvi put objavljeni na nemačkom jeziku 1902. godine, a na srpskom jeziku tek 2019. godine. Ovog leta  pronađeno je i 27 stranica kraljevih pisama na Francuskom jeziku.

Dve godine posle njegove smrti u Majskom prevratu 1903. ubijeni su Milanov sin Aleksandar i snaha Draga, a još 15 godina posle - manastir u kojem je sahranjen ipak je dospeo na teritoriju Srbije (Kraljevine SHS) pa prvi savremeni srpski kralj, unatoč svojoj volji počiva na tlu zemlje koju je toliko voleo, a za koju je verovao da se o njega ogrešila.

Robert Čoban