Izložba žanr-slikarstva Save Šumanovića u galeriji u Šidu

Šidska galerija poslednjih desetak godina usmerila je svoje aktivnosti na predstavljanje sopstvenog bogatog umetničkog fonda. Po rečima upravnice Galerije Vesne Burojević, impozantan Šumanovićev slikarski opus svojom složenošću i slojevitošću predstavlja ogroman izazov za sve analitičare nacionalne umetnosti prve polovine dvadesetog veka i zato su uveli praksu da za analizu pojedinih ciklusa u stvaralaštvu ovog umetnika angažuju ugledne istoričare umetnosti koji su se u svom radu bavili Šumanovićem i vremenom u kome je stvarao, da bi upotpunili saznanja i dali doprinos u razumevanju stvaralaštva našeg velikog slikara.

Do sada su organizovane izložbe Put do slike, Poslednja decenija, Posle 70 godina, Dečiji likovi u slikarstvu Save Šumanovića, Šidijanke, Klasično, moderno, vizionarsko u slikarstvu Save Šumanovića, Šidski pejzaž Save Šumanovića, Jedna francuska epizoda, kojima su prethodile temeljne muzeološke i naučne analize. Slike inspirisane svakodnevnim životom su segment koji do sada nije izlagan i analiziran kao celina. Po rečima Vesne Burojević važno im je da ovaj umetnički fond dobije savremeno tumačenje u skladu sa modernim metodologijama i da se se na taj način delo Save Šumanovića smesti kako u naše okvire tako i u evropski kontekst.

Na izložbi je predstavljeno 26 slika od kojih neke nisu često izlagane što samoj postavci daje dodatni značaj. Kako napominje upravnica Galerije uz stalnu postavku na kojoj su najpoznatija Šumanovićeva dela koje publika očekuje da vidi, na tematskim izložbama su u prilici da predstave i one slike koje su manje poznate u javnosti i da kroz njihovu analizu umetnički fond dobije savremeno sagledavanje, a takvu praksu će nastaviti i ubuduće.

Milana Kvas, autroka teksta u katalogu izložbe, ukazuje na doslednost Šumanovića u praćenju stavova koje je definisao na početku stvaralačkog puta i skreće pažnju na nekoliko celina na kojima preovladavaju scene svakodnevice iz Šida i okoline, a čine je prizori seoskih i poljskih radova, šidskih domaćinstava i ulica, scene odmora, dokolice, kupanja.

- Neposredno nakon prve beogradske izložbe, sa delima nastalim u Parizu 1929, Šumanović postavlja konceptualni temelj svojih žanr-scena svakodnevice, kojima se ponovo vraća u Šidu 1938.- navodi Milana Kvas.-Na beogradskoj izložbi iz 1939. bilo je moguće sagledati na jednom mestu jedinstvenost ovog ciklusa, bez obzira na vremensku pauzu dugu jednu deceniju u slikanju ove vrste motiva. Takođe, žanr-scene, poput dela iz ciklusa predela i akta iz šidskog perioda, pokazuju idejne, formalne i tematske refleksije na Pariz.

I sam Šumanović zabeležio je, kako navodi Milana Kvas da su motivi tih slika pokupljeni sa raznih strana šidskog kraja, pa složeni tako da ih vidite na mnogo slika, uvek slične i zato je njihovo delovanje jedinstveno u tom ciklusu kompozicija. Taj šidski kraj je za njega, kako je pisao bio najslikovitiji i njemu najlepši.

Ova dela omogućavaju sagledavanje slikarevih tematskih preokupacija i razvijanje ideje o „jedinstvu stila” tokom više od jedne decenije stvaranja. U javnom i privatnom vlasništvu moguće je sagledati opseg umetnikovog slikanja žanr-scena: ukupno je katalogizirano 71 ulje na platnu, 1 akvarel i 26 skica olovkom, dok se u Galeriji slika „Sava Šumanović” u Šidu čuva 48 slika sa žanr-scenama, jedan akvarel i 2 skice.

U žanr-scenama na temu seoskih radova tokom 1938–1941. razvijene su dve tematske grupe dela: žanr integrisan u pejzaž i scene seoskih i poljskih radova. Među ovim platnima su i Šumanovićevi prizori Šida i okoline sa motivom puta koji se gubi u daljini, na kojima se sada, prvi put, pojavljuju ljudi. Milana Kvas navodi reči Šumanovićevog savremenika i jednog od najvećih poštovalaca njegovog dela, Todora Manojlovića: „Sa jednom tihom postupnošću, od platna do platna, prodiru figure, sve vidnije i značajnije, u pejzaž, da bi na kraju potpuno zagospodarile njime, ne lišavajući ga, ipak, pri tome, nikako njegove žive bitnosti i ne izlazeći nikada iz svoje prisne, organske povezanosti sa njime”.

-Na osnovu tematske analize žanr-scena koje se čuvaju u šidskoj Galeriji, moguće je prepoznati nekoliko Šumanovićevih idejnih orijentacija koje ukazuju na konceptualne podudarnosti sa drugim ciklusima. Na prvom mestu, dalji razvoj dva dominantna slikarska izraza Save Šumanovića u šidskom periodu, pejzaža i akta, uticao je i na stilsko-značenjsku strukturu žanr-scena. U odnosu na pejzaž, osnovna vrednost prizora seoskih radova integrisanih u predeo zasniva se na poetičnosti samih pejzaža, tipičnoj i za pejzaže bez ljudskih figura koji nastaju tih godina i koji su umetnička transpozicija realnosti u sliku – ukazuje Milana Kvas, navodeći da je vanvremenska dimenzija, posebno prepoznatljiva u Šumanovićevom slikarstvu šidskog perioda, otvorila nove mogućnosti tumačenja njegove umetnosti u kontekstu teorija postmodernizma i magijskog realizma.

- Šumanovićevu neprolaznu ljubav prema Parizu pokazuju platna iz 1940, kao bekstvo u uspomene, koja potiču više od sećanja nego od osećanja.- navodi Milana Kvas.- Nasuprot njima, ljubav prema Šidu ogleda se u slikama predela i žanr-scena, koje otkrivaju neposrednost Šumanovićevog doživljaja, intimno poznavanje njihove prirode, izražavanje tajne koja proizilazi upravo iz te ljubavi prema naslikanom motivu. Šidski kraj, udaljen od gradske vreve, bio je stvoren za kontemplaciju i nastajanje jedinstvene Šumanovićeve poetike, „koja se čarobno ostvaruje u njegovim svetlim, vizionarskim slikama”. Na tim delima kao da je slikar zaboravio sve što je učio, sve što je znao, i taj jedinstven doživljaj predao posmatraču. On ne slika samo za sebe, slika za svet, kao što je napisao u poslednjoj rečenici beogradskog kataloga iz 1939. godine: „Sve činim da Vas zadovoljim u najvećoj meri, koliko moje znanje i talenat dopušta”.

N. Popov