Manastirske skrivnice kraj Priboja čuvaju hirurške instrumente
Na putu od Nove Varoši ka Pribojskoj banji nikako ne smete propustiti da posetite jedan od najznačajnijih srpskih spomenika kulture, manastir Svetog Georgija, nekadašnja Orahovica. Nalazi se u selu Mažići 14 kilometara od Priboja, a tamo vas očekuje nestvarna, gotovo netaknuta priroda i huk Lima.
Da biste dospeli do Mažića, udaljenih četiri kilometra, morate da pređete Pribojsku branu, a onda polako počinje uspon, pa selo Kalafate, zatim nastavak uzanim krivudavim putem dole - gore, dok u jednom trenutku ne stignete do raskrsnice. Jedan put vodi za selo Mažiće, a drugi za manastir.
O manastiru danas brine samo jedna osoba, igumanija Evsevija; manastir nema imanje i nema prihode, zato joj je potrebna pomoć i igumanija moli sve ljude dobre volje da pomognu ovu srpsku svetinju. Za manastir se ne može sa sigurnošću reći kada je nastao. Veruje se da je sagrađen u vreme vladavine Stefana Nemanje ((1166)1168-1196). Tokom arheoloških iskopavanja pronađene su praistorijske grobne humke iz bronzanog doba, rimski grobovi, kao i temelji crkve iz 9. i 10. veka. Na njima je tokom 12. veka podignut manastir Orahovica, koji se prvi put pominje početkom 13. veka, u Studeničkom tipiku i spadao je među najznačajnije u tadašnjoj državi. Izgleda da je stradao tokom provale Kumana, sredinom 13. veka, jer je arhiepiskop Danilo II naveo da ga je obnovio kralj Milutin. Manastir je doživeo još jedno razaranje 1667, zatim je ponovo obnovljen i spominje se u izvorima 1683, kao i početkom 18. veka. Poslednje rušenje doživeo je 1743. godine, zatim je trajno opusteo. Od 1999. do 2004. godine na ovom mestu su obavljena arheološka istraživanja i otkriveni su ostaci manastirske crkve Svetog Đorđa, konaka, kuhinje, trpezarije, podruma i bolnice. Manastir se gotovo dva veka nalazio u ruševinama, a obnovljen i osveštan je 2007. Crkva manastira Mažića ima onakav izgled kakav je imala polovinom 13. veka, kada ju je obnovio kralj Milutin (1282—1321).
Evlija Čelebija koji je boravio u manastiru početkom 17. veka ovako je opisao raskoš i veličinu manastira: „Spavao sam u manstiru u kojem ima 500 kaluđera u krevetima sa svilenom i brokatnom posteljinom. Manastir je ukrašen zlatnim i srebrnim kandilima i krstovima, a miris mošusa, ambrozije, aloja drveta i tamjana opija čoveku mozak.”
Srednjovekovna bolnica u manastiru Mažići jedna je od najstarijih, iz vremena kada su osnivane prve bolnice u Hilandaru 1191. i Studenici 1208. godine. Bolnica u Mažićima je osnovana u drugoj polovini 12. veka. Pored lečenja, lekari empirici bavili su se i obučavanjem lekarskoj veštini. U neposrednoj blizini manastrirske crkve iskopano je više od 180 grobova, a u okolini samog arheološkog kompleksa nalazi se i oko 2000 skeleta. Ovo otkriće je neubičajeno s obzirom da su se na manastirskim grobljima sahranjivali samo kaluđeri. Ova činjenica indirektno ukazuje na postojanje manastirske bolnice, koja je u ovim grobovima sahranjivala nakon neuspešnog lečenja preminule bolesnike.
Tokom istraživanja iskopani su i hiruški instrumenti, koji su ,kako kaže mati Evsevija, sada izloženi u Manastiru Banja. Pronađeni su: trepan za otvaranje lobanje, cirkle, makaze, optička pomagala (ram za naočare oblika popularnih „lenonki”), instrument za vađenje projektila, nož za sečenje kostiju, skalpeli za operacije uva i veliki kameni svećnjaci, visoki preko jednog metra, za dvanaest sveća, koji su osvetljivali bolničke prostorije.
Nalazi imaju veliki značaj jer ukazuju da su se monasi na ovim prostorima služili tehničkim dostignućima srednjovekovne medicine u isto vreme kada su to radili i monasi po velikim manastirima u Evropi. Bolnica je najverovatnije srušena u prvim decenijama 18. veka. Deo dokaza o njenom postojanju pronađen je praćenjem arhivske građe iz manastira Like i Dalmacije, kao i Studeničkog tipika, ali uz nju su otkrivene i štamparija, skriptorijumi i radionice.
I zatim ka Kalafatama, pa preko brane, ka Pribojskoj banji. Tamo je mnogo poznatija, odnosno „popularnija“ svetinja – manastir Banja, gde su izloženi i instrumenti iskopani u Mažićima. Manastir Banja ili Manastir Svetog Nikole Dabarskog, kako je ranije nazivan, nalazi se u neposrednoj blizini Priboja, na uzvišenoj zaravni Banja Brdo, na desnoj obali reke Lim. Manastir Banja nosi ime po lekovitim izvorima na manastirskom imanju koji su korišćeni za lečenje od davnina. Banjsko lečilište – Pribojska Banja se nalazi upravo na manastirskom posedu.
Gordana Malenović
Foto: G. Malenović
