Pokrajinski zavod nastavlja sa obnovom Hilandara

Ministarstvo kulture i informisanja je za ovu godinu izdvojilo 80 miliona dinara za obnovu manastira, teško postradalog u požaru marta 2004, što je za deset miliona više nego lane. Nakon sednice državne Komisije za Hilandar, koja je održana sredinom prošle sedmice, utvrđen je i plan radova za 2018, a nije zgoreg podsetiti i na to da je u Strategiji razvoja kulture Republike Srbije zacrtana projekcija da rekonstrukcija onoga što je stradalo bude završena do 2022. godine. 

"Lane smo uspeli da završimo sve što je zacrtano, a realno je očekivati da plan i ove godine bude ispunjen, tim pre što su sada planirana još veća sredstva – kaže za „Dnevnik” direktor Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Zoran Vapa, koji je i član državne Komisije za Hilandar. – Nastavak građevinskih radova predviđa završetak obnove Belog konaka, koji je u požaru najviše i stradao, kao i statičku sanaciju objekata Dohije i Igumenarije, gde će prethodno biti završena arheološka istraživanja tokom kojih su već pronađene prostorije za koje se nije znalo. Ipak, akcenat će u ovoj godini biti na rekonstrukciji manastirske Trpezarije sa kuhinjom."

Po Vapinim rečima, krajem prošle godine je kompletno završena montažna konstrukcija, koja je natkrila celu Trpezariju, što će omogućiti da se krovni pokrivač skine bez bojazni da će doći do prokišnjavanja.

"To je vrlo bitno, jer malo je poznato da zabatni zid tavana Trpezarije krije najstariji manastirski živopis, iz 14. veka, koji je u odličnom stanju. Do sada ga nije bilo moguće videti i razmišlja se o tome – a to će biti rešeno kroz projektnu dokumentaciju – kako omogućiti pristup ovom živopisu. Inače, tek nakon statičke sanacije ovog objekta i njegovog konstruktivnog ojačavanja počeće konzervacija i restauracija tamošnjeg izuzetno vrednog freskoživopisa, koji je oko 1630. oslikao Georgije Mitrofanović. Realno je da taj, veoma složen konzervatorski zahvat počne oko 2020. i da traje tri, pa možda i četiri godine."

Kada je reč o tri institucije angažovane na zaštiti pokretnog manastirskog blaga, Narodna biblioteka će nastaviti sa konzervacijom i restauracijom najvrednijih i najstarijih knjiga, a Republički zavod za zaštitu spomenika kulture sa interventnim restauratorsko-konzervatorskim radovima na ikonama iz hilandarske riznice, s tim da će tokom građevinskih radova u Trpezariji voditi brigu i o zaštiti Mitrofanovićevog freskoživopisa. Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture nastavlja, pak, sa radovima na restauraciji tri trona u čuvenoj crkvi kralja Milutina –Trojeručice, Svetog Nikole i tronu Sveta Tri Jerarha, koje je nemoguće raditi pojedinačno, već kao jednu celinu. Procene su da bi taj ansambl do 2019. mogao u potpunosti da bude obnovljen.

"Očekujem da ćemo ove godine uspeti da završimo i konzervatorsko-restauratorske radove na izradi novih parapeta na ikonostasu iz 17. veka u skitu Svete Trojice na Spasovim vodama, i da posle oslikavanja ikona prestone zone taj ikonostas bude osvećen a sama crkva uđe u bogoslužbenu funkciju. A kada završimo tronove Trojeručice, Svetog Nikole i Sveta Tri Jerarha, počećemo obnovu Bogorodičinog i Hristovog trona iz priprate Milutinove crkve. To su dva trona koja se u ovom trenutku nalaze uz sam zid i tako potpuno zaklanjaju fresku Bogorodice s Hristom i fresku Hrista. Nakon restauracije ovih tronova planiramo da ih pomerimo na noseće stubove i tako, posle nekoliko vekova, otkrijemo ova dva izuzetna stara freskoživopisa. "

Nije, inače, zgoreg napomenuti da su od 2004, od kada je Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture uključen u obnovu Hilandara, njegovi konzervatori-slikari, vajari, duboresci i arhitekte rekonstruisali ikonostas u Isposnici Svetog Save u Kareji, a kasnije i freskoživopis i ikonostas u zimskoj kapeli hilandarskog konaka, takođe u glavnom gradu Svete Gore, kako bi se u njoj moglo služiti. Potom su počeli radovi i na enterijeru glavnog hilandarskog hrama, jedne od najlepših i najmonumentalnijih građevina na celoj Svetoj Gori: završena je najpre restauracija i konzervacija Časne trpeze sa kivorijumom, a potom otpočeoposao na tronovima. Paralelno se radi i na konzervaciji ikona koje su u bogoslužbenoj upotrebi, kao i na onima iz manastirske riznice.

"Na sednici Komisije za Hilandar je dogovoreno da u drugoj polovini aprila ove godine ovo telo održi sednicu u samom manastiru, pri čemu je ministar kulture Vladan Vukosavljević izrazio spremnost da se odmah započne sa pripremom projektne dokumentacije za još neke veoma značajne objekte hilandarskog bratstva, koji nisu postradali u požaru, ali su u dosta teškom stanju. U prvom redu tu se misli na monaške svetogorske kelije i crkvice sa značajnim ikonostasima i izuzetnim freskoživopisima – poput Flaske ili Molivoklisija –  kako bi se u sledećim godinama moglo početi i sa njihovom rekonstrukcijom."

Paralelno sa angažovanjem na obnovi Hilandara, stručnjaci Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture nastavljaju brigu i o srpskom crkveno-kulturnom blagu u Mađarskoj, Rumuniji, Hrvatskoj... Ove godine je tako planirano da se carske i bočne dveri izuzetnog ikonostasa Jakova Orfelina iz manastira Bezdin, kao i tri ikone, potpuno obnove u petrovaradinskom ateljeu Zavoda, nakon čega će biti vraćeni u temišvarsku eparhijsku riznicu. Kada je reč o Budimskoj eparhiji, konzervatori Zavoda već 19. februara odlaze u Budimpeštu kako bi započeli završnu fazu konzervatorskih radova na ikonostasu tamošnje crkve Svetog Georgija, nakon čega će preći na najugroženije severne pevnice. Tokom juna će ekipa konzevratora nastaviti sa radovima na Preobraženoj crkvi u Sentandreji. U ovoj varoši bi, inače, do kraja godine, odnosno nakon što bude završena građevinska obnova objekta stare Preparandije, trebalo da počne i zaista veliki posao pripreme nove stalne postavke Eparhijskog muzeja SPC, na kojoj će raditi stručnjaci Zavoda i njihove kolege iz Galerije Matice srpske.

Saradnja s Kinezima na stavljanju drevnog Bača pod zaštitu Uneska

Među najznačajnijim i svakako najsloženijim poslovima koje očekuje Pokrajinski zavod za zaštutu spomenika kulture u narednom periodu je izrada Nominacionog elaborata za stavljanje kulturnog predela drevni Bač sa okolinom na listu Svetske kulturne baštine. „Na bazi ugovora Narodne Republike Kine i Republike Srbije, kineska Državna administracija za kulturno nasleđe podržala je našu inicijativu i uzeće učešće u izradi Nominacionog elaborata, obezbedivši u tu svrhu i specijalan fond“, ekskluzivno je „Dnevniku“ rekao Zoran Vapa. 

U Hrvatskoj će, pak, akcenat biti na završetu treće zone ikonostasa crkve u Boboti, a nakon što bude gotova noseća konstrukcije ikonostasa u Sabornoj crkvi u Dalju, počeće montaža prestone zone. Pored toga, nastavlja se rad na restauraciji ikona iz Eparhije dalmatinske, a u dogovoru sa novim vladikom Nikodimom, utvrdiće se prioriteti kada su u pitanju konzervatorsko-restauratorski radovi u tamošnjim manastirima i hramovima. Inače, ove godine bi konzervatori i restauratori Pokrajinskog zavrda za zaštitu spomenika kulture mogli proširiti delatnost i na Republiku Srpsku, jer je iz Tuzlansko-zvorničke eparhije zatražena njihova stručna pomoć kada je u pitanju formiranje eparhijskog muzeja.

Ikonostas mitropolita Simeona

Tokom boravka na Svetoj Gori stručnjaci Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture istražili su sve paraklise, gde su pronašli delove raznih starijih ikonostasa koji su bili demontirani iz glavnih crkava. Jedan od najznačajnijih rezultata tog posla svakako je rekonstrukcija ikonostasa mitropolita Simeona iz 1635. godine, koji je bio isečen na manje komade i rasut po paraklisima. Zahvaljujući velikom iskustvu i znanju arhitekata, duborezaca i slikara Zavoda, ovaj izuzetno vredan ikonostas je, uz izradu nedostajućih delova, sklopljen je u celinu koja sa sigurnošću odražava originalan izgled.

"Ne treba zaboraviti ni dva velika ovdašnja projekta, koja se realizuju sredstavima Pokrajinske vlade: nakon odluke Sinoda SPC da se u bivšu zgradu karlovačke opštine, tj. Svetosavski dom, preseli Arhiv SANU, sada se mora pripremiti projekat koji će zadovoljiti najviše standarde, imajući u vidu građu koju će ovaj objekat, originalno i projektovan 1938. za arhiv i biblioteku Karlovačke mitropolije i patrijaršije, ubuduće čuvati; drugi projekat takođe se odnosi na Sremske Karlovce, na zgradu Stefaneuma, koja je, posle dugog niza godina, konačno dobila namenu – postaće Muzej Karlovačke mitropolije. Paralelno s tim se nastavljaju radovi na srpskoj pravoslavnoj crkvi u Sremskoj Kamenici, koji bi 2019. trebalo da budu okončani, dok bi ove godine bi trebalo da otpočnu veliki radovi na uređenju Vladičanskog dvora u Novom Sadu."

M. Stajić