“Jelka kod Ivanovih” u Narodnom pozorištu “Bora Stanković” Vranje
“Jelka kod Ivanovih” Aleksandra Vedenskog je dramski komad koji pripada korpusu avangardnih književnih dela Rusije između dva svetska rata, vremenu i pokretu (“Oberju”) čiji je poznatiji predstavnik Danil Harms.
Nadrealizam, apsurd, bila su umetnička sredstva ovog pokreta kojim je odgovoreno na represiju u kojoj se nalazilo rusko društvo. Tako i “Jelka kod Ivanovih”, komad koji takozvanom logikom sna opisuje ubistvo devojčice Sonje Ostrove na badnje veče, istragu i suđenje Dadilji, zapravo opisuje smrt slobodarskog deteta i mehanizme društva koji tu slobodu sistemski guše, odnosno odrubljuju joj glavu, obesmišljavaju je.
“Jelku kod Ivanovih” u Pozorištu “Bora Stanković” u Vranju režirao je Angelčo Ilievski, mladi reditelj iz Makedonije, kao vanredan repertoarski potez, moglo bi se reći hrabar eksperiment usmeren da proširi izvođačke granice ansambla, kojem su bili pridruženi glumci iz Narodnog pozorišta u Nišu i mlade nade vranjskog glumišta, klinci koji se tek uče profesionalnom glumačkom životu.
“Predmet ili događaj, preneseni iz života na scenu gube logiku stvarnosti i dobijaju novu, onu koja postoji u pozorištu. Dramska intriga zamenjena je na sceni pričom koja spontano ’puca’ od pozorišnih elemenata. Surova slika sveta iz ugla podsvesnog, koju su stvorila dva autora, obiluje temama kao što su zločin i kazna, žrtva i yelat, vernost i nevera, greh i pokajanje. One su, međutim, ’ogrnute’ tradicijom paradoksalnih i šaljivih anegdota u kojima je sve ambivalentno i gde život izgleda stešnjen između haosa i oronulosti”.
Ovo su pisali Harms i Vedenski svojevremeno, objašnjavajući svoj pokret “Oberju”, čiji je plod bila i drama “Jelka kod Ivanovih”. U predstavi u Vranju, ove ideje deluju onirički razigrano, vizuelno, muzički i glumački na momente upečatljivo (bela, “ludačka” odela, podeljenost i žanrovska raznovrsnost scenske igre na ispred, unutar, sa strane i iza scene). Ipak, reditelj Angelčo Ilievski nije do kraja uspeo da predstavu približi senzibilitetu savremenog društva, izvođača i gledalaca, pa “Jelka kod Ivanovih” u Vranju deluje daleka, sadržinski prazna, anahrona, donekle i egzbicionistička.
Ponovo je vredno pomenuti to da je vranjska pozorišna scena i dalje živa, uprkos uslovima u kojima rade (izgorelo pozorište, neuspela obnova, scena u Domu vojske), kao i to da je ovaj tekst nastao zahvaljujući projektu “Kritičarski karavan” pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja, zalaganju Udruženja pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, da stignu do najudaljenijih krajeva, druže se sa akterima, diskutuju i pišu o marginalizovanim scenama i pozorištima, mimo velikih centara i razvijenih umetničkih i repertoarskih pozorišnih estetika, uvek u dijalogu sa političkim, etičkim i socijalnim pitanjima jednog društva.
Igor Burić