Veternik od Solunaca do „Oluje”

Kao da mu je to  sudbina, Veternik prima one koji su u  ratnim stradanjima ostali bez krova nad glavom, što nakon Drugog svetskog rata, što nakon poslednjih sukoba 90-tih godina. Pa ipak, ovo mesto je upravo tako i nastalo.

Naime, nakon Prvog svetskog rata u pustari Novi majur naseljavaju se  34 invalidske porodice sa ukupno 107 članova. Reč je o naselju koje je nastalo kako bi krov nad glavom dobili ratnici i invalidi iz prvog Svetskog rata. A i samo ime, Veternik dobija po istoimenoj planini u Makedoniji gde se srpska Vojska po proboju Solunskog fronta sukobila sa bugarskim okupatorom. Mnogi su tom prilikom oslepeli od bojnog otrova, pa im je kralj Aleksandar dao zemlju kraj Novog Sada.

Ali kao da nije bilo dovoljno to što je Veternik osnovan kao pribežište veterana Velikog rata koji su se zajedno sa svojim porodicama junački namučili, već početkom 1941. godine, kako u monografiji „Veternik“ piše Velimir Vukmanović, knjizi koju je izdala Matica srpska 1994. godine povodom 70 godina postojanja Veternika, novi agresor, zagorčio je ionako gorak život njegovih žitelja.

„Ostvarujući od ranije pripremljen plan, fašistička vojska i žandarmerija Mađarske je 21. aprila 1941. godine, na drugi dan Uskrsa, proterala  stanovništvo iz Veternika, a s njima i nekoliko porodica iz naselja Vojvoda Mišić. Sedam porodica nije bilo proterano. One su neko vreme ostale u naselju, ali su kasnije morale da ga napuste. Među porodicama koje su ostale bio je i Paja Apić. Njega su kasnije pretukli ovdašnji Mađari, a kažu da je usled tog i umro“, piše Vukmanović.

On opisuje kako je stanovništvo iz Veternika proterano na najsuroviji način i da to nije bilo neočekivano jer se već  čulo za zlodela mađarske vojske u nekim kolonističkim mestima na severu Bačke i za ono gnusno streljanja Sirižana.

Uz „pomoć“ folksdojčera, Veterničani su uz pljuvanje, udarce, uvrede sprovedeni do Dunavskog keja, kako piše Vukmanović “na ono isto mesto gde je sada Soldatovićev spomenik žrtvama fašističke racije u Novom Sadu. Odatle su ih skelama prebacili u Petrovaradin gde se prognanici dele na dve kolone“.

Crnogorci, Hercegovci i Bosanci odlaze ka Sarajevu i dalje u svoje zavičaje, a srpske porodice (tu Vukmanović misli na Srbe iz centralne Srbije, prim aut.), koje su činile najveći broj Veterničana kreću pravcem Sremska Kamenica-Irig-Ruma- Sremska Mitrovica, a potom preko Save u Srbiju.

Vukmanović piše dalje da se nakon toga u Veternik uselio mađarski živalj. Naseljeno je 86 porodica u kuće prognanika. Već sledeće, 1942. godine u Veternik su naseljene još 62 mađarske porodice. Pre nego što su se uselili, okupaciona vlast je dovela Jevreje iz Novog Sada koji su imali zadatak da napuštene kuće pripreme za nove stanare.

I kao što je to već bio običaj i Veternik dobija novo ime - Hadikliget.

Invalidsko naselje zanimljivo i novinarima

Vladimir Dedijer, kao novinar boravio je u Veterniku da bi napisao raportažu o životu slepih invalida. Dedijarova reportaža je, kako piše Vukmanović, koliko je poznato, jedini novinski zapis o Veterniku između dva svetska rata. Njen sadržaj pobudio je interesovanje stranih dopisnika u Beogradu što je bio razlog da Veternik posete novinari nekih listova iz Poljske, Čehoslovačke i Mađarske, a kasnije i Švajcarske.          

Ipak, kako se bližilo oslobađanje Jugoslavije, među mađarskim useljenicima u Veterniku nastala je panika. Svi su se sa okupatorskom vojskom povukli u Mađarsku.

Čim su utihnule puške i topovi, već u prvim danima nakon oslobođenja Srbije i Vojvodine 1944. godine, kako u svojoj knjizi podseća Vukomanović, zapravo već nekoliko dana po oslobođenju Novog Sada 23. oktobra 1944. godine, počele su se iz prognanstva vraćati porodice koje su provele rat u Mačvi i okolini Beograda.

„Ujesen 1945. godine povratile su se sve preživele porodice u svoj Veternik. Zatekli su u njemu svoje kuće, ruinirane i opljačkane. Počeli su sve nanovo uz prateće poratne teškoće, ali  srećni što su doživeli slobodu“, stoji u Vukmanovićevoj monografiji.

Kad sve ovo imamo na umu, pa ko je bolje od Veterničana mogao da razume, shvati i saoseća sa svim onim nesrećnicima koji su pred Olujom morali da napuste kućne pragove. Ko je bolje mogao da  zamisli njihove muke, suze za izgubljenom braćom, sestrama, majkama, očevima... izgubljenom kućom i okućnicom, blagom, uspomenama...

U naselju čiji zametak su doneli solunci, našlo se mesta i za ove mučenike, njihovu decu i porodice. Podelilo se ono što se imalo. Nakon svega, ima života.

Veternik je danas prigradsko naselje Novog Sada i to je jedno od većih. Zahvaljujući upravo toj nesrećnoj „Oluji“.

Naime, prema popisu iz 1991. godine u Veterniku je živeo 10.271 stanovnik, da bi samo deset godina kasnije taj broj bio gotovo udvostručen. Dakle, prema popisu  iz 2002. godine broj stanovnika Veternika popeo se na 18.626 i većinu čine Srbi.

Danas je Veternik moderno naselje sa dve osnovne škole, vrtićima, Kulturno-privrednim centrom, KUD-om „Sava Vukosavljev“, Folklornim udruženjem „Veliko kolo“.

Veternička crkva posvećena „Sv. Simeonu Mirotočivom“ spada među najlepše verske objekte u Srbiji sagrađene krajem 20. veka.

U Veterniku je i Sportski centar „Vujadin Boškov“, trenažna i boravišna baza fudbalskog kluba „Vojvodina“.

Dakle, kao što je rečeno, život ide dalje i za sve mučenike koji su preko glave prebacili  strahote rata. Samo nek je mira i slobode.

Saša Popović