Zaboravljeni umetnici i umetnička dela

Seriju simpozijuma „Umetnost i kontekst“ osmislili su i započeli 2014. tadašnji Centar za naučnoistraživački rad SANU i Univerzitet u Nišu, sa idejom da se tematizuju problemi umetnosti u odgovarajućem društvenom i kulturalnom kontekstu, a ovaj šesti skup je bio posvećen zaboravljenim umetnicima i umetničkim delima. Cilj je bio da se „osvetli i sudbina onih stvaralaca čije su ime i umetnička dela pali u istorijsku senku, ili po inerciji istorijskog zaborava ili po nepravdi ideološke i političke žekskomunikacijež“.

- Kako biramo (lično i kao kultura) šta ćemo sačuvati, a šta izbrisati? Da li su ti izbori uvek pravedni? Da li su nekada nametnuti i zavise od društvenoistorijskih okolnosti ili ideološkog okvira u kome delamo? Da li katkada predstavljaju rezultat loše procene? Postoji li mogućnost vraćanja zaboravljenog – piše u napomeni urednika ovog zbornika dr Dragana  Žunića, dr Save Stamenkovića i dr Zorana Stamenkovića. – S tim namerama, pozvani su istraživači iz oblasti društvenih i humanističkih nauka i iz oblasti umetnosti, da rezultate svojih istraživanja života i rada zaboravljenih umetnika i umetničkih dela izlože na simpozijumu, i da, takođe, kroz svojevrsno arheološko iskopavanje i proučavanje starih rukopisa i izdanja, kao i umetničkih dela uopšte, neka zaboravljena dela i stvaraoce učine dostupnim široj akademskoj i naučnoj javnosti i time doprinesu lociranju tih dela na mapi kulturalne istorije, kulturalne baštine.

Petnaest radova uvršteno je u ovaj zbornik, u kojima se obrađuju problemi zaboravljenih umetnika, njihovih dela, umetničkih motiva, u književnosti, u oblasti muzičke, plesne, likovne i filmske umetnosti, i (umetničkih) zanata. Među zaboravljenim stvaraocima su pesnici, pripovedači, teoretičari, prevodioci, dramski umetnici, slikari, ulični umetnici, kompozitori, muzički pedagozi, plesači, reditelji...

Zbornik otvara izlaganje Zorana Paunovića, koji skreće pažnju na književni opus našeg poznatog slikara Miće Popovića, posebno na njegovog nepravedno zanemarenog „Svetog Antuna“, autobiografski tekst, koji nam ostaje kao „delo trajne vrednosti, ne samo kao svedočanstvo o jednom dramatičnom vremenu, već i verodostojan, iskren i istinit, autoportret umetnika u mladosti“.

Fenomenom zaboravljanja srpskih pisaca i njihovih dela bavio se Goran M.Maksimović, izdvajajući četiri moguća razloga za to: slabost dela, promene književnog ukusa čitalaca, odsustvo strategije očuvanja kulture pamćenja i minimiziranje nacionalne kulture u vreme socijalizma, a, po njegovom mišljenju, i danas. No, njegovo istraživanje je pretežno obuhvatilo 19. vek, i podsetilo na više od 70 autora, na čija dela ukazuje.

Narodni život u poeziji „malopoznatog“ Aleksija Vezilića, pesnika 18.veka, istražuje Dragana Đurić, u njegovoj zbirci „Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni“, smatrajući, između ostalog, da bi ona mogla da posluži kao izvor građe i u proučavanju istorije srpskog jezika, buduću da se u njoj mešaju ruskoslovenski i srpski narodni.

Pavle Marković Adamov, osnivač i urednik lista „Brankovo kolo“, „premda zaboravljen, u srpskoj književnosti i kulturi“, „ostavio je neizbrisiv trag, a njegovo celokupno delo zaslužuje revalorizaciju“, navodi Marija I.Sloboda u svom istraživanju njegovog opusa, dodajući da je on srpski narod zadužio svojim kulturnim pregalaštvom, prevashodno novinarsko-uredničkim radom“.

Na ženske autorke, zaboravljene književnice međuratnog srpskog romana, podseća i Slavica Garonja Radovanac, razmatrajući dela Ljubice Popadić („Preteča“, 1929), Marice Vujković („Vera Novakova“, 1934) i Ljubice Radoičić („Krv se budi“, 1932 i „Dana Račić“, 1938).

- Četiri romana predstavljaju projekciju sveta iz ženske perspektive, unoseći žensku egzistenciju i emocionalnost u srpski roman, gde su i glavne junakinje žene, kao nosioci različitih i inovativnih tema i ideja epohe – u duhu trenda angloameričkih književnica, ali bez neposrednog oslanjanja na njih – pa su, verovatno, ostali prećutani (neprihvaćeni) u srpskoj (dominantno muškoj) kritici između dva svetska rata – ukazuje Slavica Garonja Radovanac.

Kompozitorsko stvaralaštvo Borivoja Popovića izvlači iz zaborava Dragana Todorović, i ukazuje da sinteza muzičko -pedagoškog i umetničkog rada, koja je njemu svojstvena (muzički pedagog, muzički pisac, dirigent i kompozitor), „podrazumeva prožimanje različitih polja njegovog delovanja u više oblasti muzike“, te da je on „sveobuhvatnim delovanjem potvrdio koncept muzičko-pedagoške inte- grativnosti i zaslužio posebno mesto u istoriji srpske muzičke pedagogije“.      

N. Pejčić