Svetlana Mitić: Upitanost nad vlastitim identitetom

Ova izložba problematizuje načine na koje urbana sredina može da se posmatra kao mesto gradnje i kontinuiranog formiranja identiteta, ne samo osnovnog i suštinskog, već i umetničkog, kroz dela iz Zbirke slikarstva od 1900. do 1950, Zbirke slikarstva posle 1950, Zbirke papirnog materijala, Zbirke skulpture i instalacije i Zbirke fotografije, filma, videa i digitalnih medija. Postavka pri tome nije strukturirana hronološki, već je podeljena u pet tematskih celina koje se mogu označiti kao odrednice/nivoi u promišljanju grada kao mesta tvorbe različitih vrsta identiteta. Kroz ove celine vode dela Milene Pavlović Barili, Zorana Popovića, Ivana Tabakovića, Milice Tomić, Bete Vukanović, Koste Hakmana, Krste Hegedušića, Milana Konjovića, Goranke Matić, Miće Popovića, Veljka Stanojevića, Ljubice Cuce Sokić, Dušana Yamonje, Vinka Gecana, Petra Omčikusa, Neše Paripovića, Vase Pomorišca, Milice Ružić, Zorana Todorovića, Dragoslava Krnajskog, Mirjane Maoduš, Mihaela Milunovića, Ivana Petrovića... O izložbi “Grad: mesto identiteta”, koja traje do 20. avgusta, razgovarali smo sa jednim od kustosa Svetlanom Mitić.

Koje su to specifičnosti umetničkog identiteta u odnosu na „osnovni“ ili privatni, a koje se ogledaju u izloženim delima?

– Umetnički identitet se realizuje kroz praksu samog umetnika, i po svojoj suštini generiše sve slojeve ličnosti od onog, osnovnog bazičnog, formiranog u najužem jezgru porodice pa do širokog spektra različitih aspekata ličnosti nastalih u različitim okolnostima, često veoma povezanim sa kontekstom u kome se ličnost razvija. Na delima prikazanim na pojedinim celinama izložbe može se pratiti kako i na koji način pojedini umetnici iz različitih (istorijskih) perioda tematizuju svoje viđenje grada kao mesta identiteta.

Kada govorimo o osnovnom identitetu, bazi buduće ličnosti, neminovno se nameću teme vezane za intimne prostore odrastanja, svakodnevne rituale, trenutke bliskosti ali i one druge manje vidljive trenutke, često duboko skrivene, koje u velikoj meri dovode u pitanje sve prethodno nabrojane vrednosti. Na umetničkom planu upravo kroz ovu temu možemo videti kako ona ima različito dejstvo u različitim društvenim okolnostima: dok u predratnoj umetnosti, ove predstave privatnih prostora prestavlaju nosioca građanskog modernizma, centralne struje razvoja umetnosti toga vremena, već u ranim posleratnim godinama ista tema postaje primer subverzivnog dejstva umetnika u odnosu na dominantni model umetničke prakse.

Koja su najznačajnija, ili vama lično najviše draga dela iz Zbirke slikarstva posle 1950, koja su predstavljena na izložbi?

– Na izložbi je predstavljeno oko 130 dela umetnika u hronološkom okviru od 1900. do danas. Dakle, radi se o delima među kojima su mnoga dela umetnika koja su bili zastupljeni u pojedinim izložbama, kao i na stalnim postavkama, ali svakako postoji i jedan broj manje izlaganih dela. Ovakav tip izložbe i jeste prilika da se i takva dela pokažu javnosti. Recimo, iz Zbirke slikarstva posle 1950. godine je znatan broj dela koja su ključna za sagledavanja razvoja jugoslovenske umetničke scene druge polovine 20. veka. Da pomenemo samo neka imena kao što su: Mića Popović, Petar Omčikus, Leonid Šejka , Krsto Hedušić, Bojan Bem, Peđa Nešković, Milan Blanuša, kao i mlađe autore: Žolta Kovača, Biljanu Đurđević, Milicu Ružičić i druge.

Ako bi trebalo izdvojiti neki rad posebno, možda bi bilo zanimljivo reći nešto više o Žoltu Kovaču, koji je na ovoj izložbi predstavljen sa delima Ručak (2007) i Kafa u krevetu (2008). U praksi savremenih umetnika, naizgled „male teme“ mogu pokrenuti čitav kompleks društvenih pitanja. Žolt Kovač se bavi kritikom kulturološkog koda i mentaliteta, pozivajući na njihovu promenu koja bi dalje rezultirala promenama na širem, društvenom polju. Promena koja je potrebna ne leži stoga u području političkog, već u polju (široko shvaćene) kulture. Umetnik poziva na prevrednovanje postojećeg sistema vrednosti i uspostavljanje novih oblika društvene realnosti, uslovljavajući ovu promenu, promenom pojedinca, dakle promenom na ličnom nivou.

Realizacija ova dva rada izvedena je upotrebom aluminijumskih ploča, srebrno ili sivo obojene slikarske podloge na kojoj autor interveniše ne-slikarskim materijalima kao što su metalik, industrijska boja ili autolakovi. Umetnik sugeriše atmosferu hibernizovane realnosti, ispražnjene svakodnevice prožete postupnom pasivizacijom subjekta. Novostvoreni „slikarski ekrani“ maskiraju pozadinu porodičnih (društvenih) rituala, mitova o ličnoj i porodičnoj sreći, i ovi motivi upisani u hladnu površinu metala, direktno upućuju na karoseriju automobila - statusni simbol društava u kome se razvija ova hibernizovana intima pojedinca.

Da li su dela iz ovih zbirki našla posebno mesto u nekoj od pet tematskih celina, ili ih vi možda vidite kao posebno istaknuta u određenom tematskom kontekstu?

– Ako govorimo o nekom delu koje je u ovom tematskom konekstu posebno istaknuto, onda bi to svakako bio rad Miće Popovića Autoportret s maskom nastao 1947. godine. Na izložbi je ovo delo dobilo posebno mesto, kao amblemsko obeležje izložbe koje na kompleksan i slojevit način problematizuje ideju identitetskih obeležja. Na ovom ranom radu Miće Popovića nastalom pre odlaska u Zadar, i formiranja zadarske grupe, uočava se potreba pojedinca-umetnika da metaforičkim viđenjem vlastite egzistencije uputi kritiku društvu koje je u tom trenutku za autora bilo nedvosmisleno neprijateljski nastrojeno. Arlekinska maska koja skriva lice umetnika, postaje neka vrsta pseudo lika kojeg umetnik pokazuje društvu, skrivajući strah i nesigurnost povodom vlastitog identiteta, a upitanost nad vlastitim identitetom i jeste idejna okosnica ove izložbe.

Kroz umetničke radove sagledavaju se svesni i nesvesni procesi, odnosno interakcije umetnika/ce sa Gradom. Koji su to manje očigledni ishodi ovog odnosa u kontekstu formiranja umetničkog identiteta, oni koji proizlaze više iz nesvesnog, a manje iz urbanističko-društveno-političkog konteksta?

– Ako pod nesvesnim u ovom slučaju mislimo na odsustvo konkretnog, prepoznatljivog gradskog ambijenta, onda možemo govoriti o distopijsko/utopijskoj viziji umetnika, koja inače čini petu tematsku celinu izložbe. Ovo distopijsko viđenje grada u praksi umetnika tesno je povezano sa projekcijom grada kao mestom otuđenja, izvorom anksioznosti, društvene nestabilnosti u kojoj čovek nema mogučnost refleksije, odnosno sagledavanja sebe kroz druge. Rezultat ovog procesa je sekularizovana ličnost, koja u daljem procesu postaje objekat manipulacije. U likovnoj artikulaciji ova distopijska slika sveta podrazumeva izvesno pomeranje od stvarnog konkretnog i dovođenje u vezu sa izvesnim elementima fantastičnog, onostranog ili pak magičnog.

Kako vidite značaj ove izložbe u kontekstu isticanja bogatstva same kolekcije MSUB-a, mimo isticanja pojedinačnih umetnika ili izložbi umetnika/ca iz inostranstva?

– Ova izložba, kroz specifično koncipiran tematski okvir, publici nudi mogućnost sagledavanja širokog spektra umetničkih ličnosti čije učešće na umetničkoj sceni zemlje postoji od perioda nastanka i razvoja modernističkih i avangadnih poetika prve polovine prošlog veka, pa sve do umetničkih ostvarenja nastalih u prve dve decenije XXI veka. Time bismo mogli reći da je izložba Grad-Mesto identiteta u potpunosti bazirana na delima iz Zbirki muzeja savremene umetnosti, a složenošću svoga koncepta, izložba otvara mogućnost preispitivanja, kontekstualizovanja i reinterpretacije značajnog broja umetničkih ostvarenja. Upravo ovakav način kustoskog rada produbljuje i daje trajni smisao postojanju svake umetničke zbirke.

N. Marković