Priče iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu -  Sveti Spiridon

Reč je o svetitelju koji je bio izuzetno poštovan, a njegov kult rasproostranjen je od Grčke, preko obale Jadranskog mora do Vojvodine i izuzetno redak kao porodična krsna slava.

Neobičan pronalazak dva priloga u crkvi iz 16. veka posvećenoj Svetom Spiridonu na Krfu, veliko srebrno kandilo koje je priložio Hristofor Tuzlić u 19. veku rodom iz Sarajeva i srebrna dijadema koja se periodično postavlja na ikonostas, prilog Marije Kovačević iz Trsta podstakli su stručnjake da otkriju zašto su Srbi slali darove crkvi u Grčkoj.

Kako objašnjava savetnik i etnolog u Muzeju Vojvodine Aleksandar Petijević, Sveti Spiridon je episkop iz 4. veka rodom s Kipra, za života prepoznat kao čudotvorac i koji je i nakon izbora na tu poziciju nastavio da se bavi stočarstvom, a prema predanju Crkve učestvovao je na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji.

- Posredno se zna da je bio poštovan i unutar srpskog monaštva i crkvi pošto je jedan od prvih učenika Svetog Save dobio monaško ime po Svetom Spiridonu -  kaže Petijević. - Do procvata kulta dolazi u novovekovnoj istoriji na jadranskoj obali gde se nalazi najveći broj crkava posvećenih njemu, a najpoznatija je srpska crkva u Trstu iz 18. veka. Na tom području smatrali su ga čudotvorcem, zaštitnikom dece, maslina, pomoraca i brodova.

Kada je reč o Vojvodini interesantno je da nema posvećenih hramova Svetom Spiridonu ali se u nekoliko crkva nalaze ikone na kojima je naslikan. U crkvi Svetog Stefana u Sremskoj Mitrovici na ikonostasu Teodora Kračuna iz 18. veka umetnute su dve ikone tog sveca, kao i u bogomolji Petra i Pavla u Beloj Crkvi, dok je u Vršcu sačuvana ikona većeg formata koju je priložio rufet (zanatsko udruženje) čizmara.

- U 18. veku u gradovima se po prvi put javlja kult Svetog Spiridona kao zaštitnika zanata, prvenstveno obućarske struke, ali i oni koji rade s glinom i vatrom i oni koji su se bavili tehnikama tkanja – ističe Petijević. – Obućari ga poštuju jer nakon litija njegove uspravno postavljene mošti, odnosno stopala  i obuću celivaju vernici. Osim toga,  Krfljani veruju da on i dalje  obilazi ostrvo i da mu se zbog toga obuća haba, te mu se mošti preobuvaju. Prema predanju na Saboru u Nikeji on je učinio čudo - uzeo je crep i stegao ga, a iz njega je izbio plamen i potekla je voda i rekao: „tri su stihije – zemlja, voda i vatra, a jedan je crep“ aludirajući na Sveto trojstvo u čemu su simboliku pronašli majstori koji koriste vatru i glinu. Poštovali su ga i tkači, asuryije i mutavyije zbog karakteristične pletene kape.

Kako objašnjava naš sagovornik, može se reći da je slava svetitelja Spiridona gradski kult jer su zanatlije samo u većim mestima bile organizovane u esnafe.

- Na dan slave 25. decembra, odnosno 12. decembra po starom kalendaru, članovi esnafa su odlazili u crkvu s barjakom i slavskim kolačem, a nakon toga na proslavu koju je organizovao domaćin i kum slave – kaže Petijević. - Zanatlije su uoči slave zatvarali svoje radionice i pospremili ih, te su majstori s kalfama i šegrtima na svakoj radnoj površini poređali alat i upalili sveću, okadili radionicu, dok su ih na dan slave posećivali majstori drugih zanata kako bi čestitali. U 20. veku proslava je prilagođena duhu vremena i više nije bila arhaična. Tako je u Zrenjanjinu čizmarsko- papučarska omladina organizovala Svetospiridobonovski bal, a sačuvane su dve pozivnice za svečanost  iz 1911. i 1913. godine.

Kako su nestali stari zanati tako se zaboravilo na obeležavanje slave Svetog Spridona, a svemu tome su doprinele i velike promene u društveno- političkim prilikama nakon Drugog svetskog rata. Ipak, kako kaže Petijević, postoji tračak nade jer se uspeo susresti sa zanatlijama koji su čuli za zaštitnika Svetog Spiridona, te će možda ponovo majstorske radionice biti okađene u njegovu čast.

Silvia Kovač