IZDAVAČKA DELATNOST ARHIVA VOJVODINE BOGATA I RAZNOVRSNA Traganje za istinom

– Kada sinergično uklopite podršku države – u ovom slučaju Pokrajinske vlade, odnosno Sekretarijata za kulturu i posebno predsednika Igora Mirovića, koji ima poseban senzibilitet za knjigu – zatim dobru ustanovu kakva Arhiv jeste, sa ogromnom građom o kojoj se stara, a koja može da bude predmet istraživanja i pisanja, potom određeno iskustvo od bezmalo četiri decenije, koje imam u izdavaštvu, i na kraju autore koji prepoznaju ovo što radimo, onda dobijete ovo što danas imamo: dobru izdavačku produkciju – objašnjava dr Kuzmanović.

 Među naslovima koji se izdvajaju, a odnose se upravo na dokumentarnu građu, bez sumnje je upravo objavljeni „Dosije Štedimlija”, u kojem su na skoro 600 stranica istoričari Veljko Đurišić Mišina i Blažo Đurović sabrali originalne zapisnike raznih „zainteresovanih strana” u kojima je glavni junak bio Savić Marković Štedimlija (1906 - 1971), kontroverzni crnogorski književnik i političar, koji je u svojoj karijeri bio agent i ustaša i nacista i sovjeta. On se 1945, na kraju rata, predao u Beču crvenoarmejcima, pa bio deportovan u SSSR, kasnije izručen Jugoslaviji, malo robijao na Golom otoku i na kraju završio kao Krležin saradnik u Jugoslovenskom leksikografskom zavodu u Zagrebu. Zbog svoje prirode, ali i više nego interesantne građe, „Dosije” može da se čita i kao gotovo štivo, ali i da posluži za dalja istraživanja.

– Među knjigama koje smo objavili je i „Vojska brza kao vetar”, istorijat Vojske RS, iz pera dr Bojana Dimitrijevića, dok je Radovan Sremac priredio dokumenta pohranjena u Arhivu Vojvodine o akciji ustaškog oficira Viktora Tomića iz 1942, kada je u Sremu ubijeno nekoliko hiljada ljudi. Tu smo knjigu, na inicijativu predsednika Mirovića, preveli na engleski jezik i upravo je šaljemo na stotinu adresa - u Izrael, Nemačku, Austriju, SAD, Vatikan, univerzitetima, institutima... „Mučenici i jamari - stradanja u Ležimiru 1942. i 1943.“ Steve Lapčevića u kojoj je između ostalog donet i popis svih ležimirskih žrtava, kao i kroz dokumenta i drugu građu svedoči se o zločinu 27. novembra 1942. kada su ustaše i nemački vojnici u crkvi Svetog Velikomučenika Georgija ubili 96 ljudi, među kojima i više od dvadesetoro dece, a hram je spaljen. Preživela je samo jedna devojčica, tada trogodišnja Delija Laušević– navodi dr Kuzmanović.

Objavljena je ove godine i peti broj stručnog časopisa „Arheon”, zatim naučna monografija Ljubiše Despotovića i Vanje Glišina „Odbrana Srbije”, pa knjiga „Kjerkegorova i Ničeova iracionalistička antropologija” Valentine Čizmar,  onda „Ljudevit Veslaj: jedna lična i porodična drama” o uglednom građaninu Sremske Mitrovice, neimaru savskih vodoodbrambenih bedema, čija je posleratna životna priča gotovo obrazac sudbine kakva je zadesila mnoge istaknute pripadnike građanske klase u Jugoslaviji neposredno po oslobođenju, kada su proglašavani za „narodne neprijatelje”...  Tu je i „Hronika našeg groblja” Milivoja Ivaniševića, koja govori o stradanju Srba u srebreničkom kraju, kao i knjiga „Zbogom Krajino” pukovnika u penziji Žarka Pevića, koja govori o događajima za vreme građanskog rata  u SFRJ na području Zapadnog Srema u periodu od početka 1991. do kraja 1995...

– Naš zadatak kao arhiva jeste da tragamo za istinom koja se nalazi u arhivskim dokumentima – kaže dr Kuzmanović. – Ta istina treba da nam pomogne da dođemo do osećanja pravednosti. A kad dođemo do pravde, onda dođemo i do oprosta i sebi, ali i drugima, kako pojedincima, tako i kolektivitetima. Suština je u tome da svi naši savremenici kao i potomci shvate da su se ratovi i sukobi dogodili, ali da ne mogu moje žrtve u tim ratovima biti značajnije od tuđih, niti tuđe od mojih... I zato istražujemo, zato objavljujemo, ne da bismo širili nekakvu omrazinu već da bi se došlo do istine. Sakrivanje činjenica pod tepih nikada dobra nije donelo.

M. Stajić