Izašao novi broj Građe za proučavanje spomenika kulture Vojvodine

I aktuelno izdanje ovog stručnog časopisa od nacionalnog značaja donosi niz zanimljivih temata posvećenih arheologiji, arhitekture, konzervacije i restauracije, manje poznatim detaljima iz istorije i istorije umetnosti, a posebno poglavlje posvećeno je prikazima relevantnih izdanja iz oblasti kojima se publikacija bavi. Ilustracije radi, nova Građa tako u fokusu ima bronzanu figuralnu kompoziciju tri mladića, koja potiče iz jedne od sirmijumskih arheoloških sondi, istraženih 2014. Ova kompozicija, na šta ukazuje i autorka priloga Biljana Lučić, predstavlja izuzetno značajan nalaz za poznavanje antičkih kultova na području Donje Panonije.

Istoričarka umetnosti Vesna Majstorović je, pak, svoj prilog posvetila prostornoj kulturno-istorijskoj celini „Stari centar Vranjeva” u Novom Bečeju. Na tom prostoru kontinuitet naseljavanja postoji još od bronzanog doba, za vreme vladavine Turaka nastanjivali su ga Srbi pastiri, da bi selo, nazvano Šanac Valjevo, razvili Srbi graničari sa svojim podoricama sredinom DŽVIII veka, nakon razvojačenja Potisko-pomoriške vojne granice. Bila je to svojevrsna oaza kulturnog i duhovnog života Srba u Banatu u vreme Habzburške monarhije, koja će svoj puni uspon u prepoznatljiv urbanistički centar doživeti u DŽIDŽ veku, da bi kasnije postala sastavni deo Novog Bečeja.

Iz korpusa koji pripada istoriji umetnosti Vladimir Mitrović je svoje istraživanje posvetio međuratnom skulptorskom opusu velikana vojvođanske scene Karlu Baranjiju (1894–1978) i Zlati Markov Baranji (1906–1986). Iako su najpoznatiji po reljefima kraljeva Petra Prvog i Aleksandra Karađorđevića, te srpskih vojvoda (Živojina Mišića, Stepe Stepanovića,  Radomira Putnika i Petra Bojovića) na zdanju Banovine u centru Novog Sada, današnjem sedištu pokrajinske administracije, njihov autentičan opus snažno je obeležio javnu skulpturu tog perioda na mnogo širem prostoru od novosadskog. Nažalost, kako konstatuje i Mitrović, niti jedan od njihovih radova danas nije posebno vizuelno obeležen, niti je stavljen pod zakonsku zaštitu, čak ni čuveni reljef  Ulazak srpske vojske u Novi Sad sa Beogradske kapije, niti skulptura Ikarusa, na negdašnjoj Komandi Ratnog vazduhoplovstva u Zemunu, „jedna od najuspelijih vajarskih kompozicija na nekom od javnih objekata u srpskoj međuratnoj arhitekturi”.

Veoma zanimljiva je tema o srpskim vojnim memorijalima u Severnoj Dobruyi, odnosno u Jugoistočnoj Rumuniji, o kojima su saznanja prikupljena tokom terenskih istraživanja na kojima su sarađivali stručnjaci Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Valjeva. Naime, u sastavu Ruskog mešovitog korpusa na području Južne i Severne Dobruye tokom 1916. ratovala je Srrpska dobrovoljačka divizija, sastavljena uglavnom od Srba ruskih ratnih zarobljenika, podanika Habsburške monarhije, dakle uglavnom od Vojvođana. U tim borbama divizija je pretpela velike gubitke, izgubivši više od polovine ljudstva. Pali ratnici sahranjivani su tamo gde su ginuli, da bi 1926. na uzvišenju iznad grada Meyidija u Severnoj Dobruyi bila podignuta Spomen-kosturnica. Međutim, tokom pomenutog istraživanja utvrđeno je postojanje još dva memorijala - u Pietreniju i Mirča Vodi, gde su zajedno sa drugim postradalim soldatima položene i kosti srpskih ratnika, a na šest betonskih nadgrobnih krstova uklesana su i imena: Gavrilo Dimitrijević, Mijat Vojvodić, Jordan Makedončić, Teodor Georgijević, Marin Goranović i – Draža iz Sarajeva.

Novi broj Građe zaokružuje prikaz izložbe Snežane Mišić koja je obeležila lanjsku likovnu scenu: „Đura Jakšić - Između mita i stvarnosti”, najpre od 5. aprila do 21. juna izvorno realizovana u Galeriji Matice srpske, da bi potom gostovala od 27. juna do 15. septembra u Narodnom muzeju u Beogradu. Istoričarka umetnosti Valentina Vuković u svom slovu ističe da je izložba bila jasno koncipirana, organizovana u tri tematske celine, koje obuhvataju portretno, religiozno i istorijsko Jakšićevo slikarstvo, koje su dopunjavali tekstualni prilozi, čime je jasno predstavljena hronologija životnog puta znamenitog srpskog slikara i poete. „Otkrivajući ličnost i delo, konačno možemo da sagledamo mesto i značaj  Đure Jakšića, zamišljeni nad ponuđenim putevima u odgonetanju umetnika, njegove umetnosti, nas samih i našeg društva, koje je i dalje negde između mita i stvarnosti”.

        M. Stajić