Intervju: Radmila Stamenković, Muzej naivne umetnosti u Jagodini

– Izložba Partizanka i Fragonar se konceptualno i tematski u mnogome razlikuje od svega što je publika do sada imala priliku da vidi u našem muzeju, te predstavlja uspešan vid saradnje tri institucije kulture: Galerije Matice srpske, Muzeja istorije Jugoslavije i Muzeja naivne i marginalne umetnosti. Reč je o izložbi  složenog karaktera, kako  načinom svog  nastanka tako i prema mnogim značenjima i pitanjima koje otvara i ostavlja na razmišljanje – kaže za „Dnevnik” povodom predstojeće izložbe Radmila Stamenković, muzejski pedagog iz Muzeja naivne i marginalne umetnosti.

Na koji način izložba tretira neizbežan ideološki aspekt?

– Priprema ove izložbe trajala je dugo jer su svih 36 dela prošla kroz sveobuhvatne konzervatorsko-restauratorske postupke. Sproveli su ih konzervatori Galerije Matice srpske predvođeni višom konzervatorkom Marijetom Sidovski. Zatim su dva istoričara umetnosti, Ana Panić, viša kustoskinja Muzeja Jugoslavije, i Nikola Ivanović, kustos Galerije Matice srpske, sa stručnog stanovišta obradili dela i zajednički odredili teme.

Autori izložbe su pred sobom imali kompleksan zadatak da heterogen fond umetničkih dela metodološki stave u određen kontekst i odrede značenje koja su dela imala za Jovanku Broz. U nazivu izložbe se nalaze, naizgled dva disonantna pojma - Partizanka i Fragonar (francuski slikar iz perioda rokokoa), kao opozit jedan drugome, kako bi se objasnila sinteza objedinjenih predmeta iz privatne kolekcije vladarskog bračnog para i njihova uloga u ideološkom smislu. 

Slike i ostali umetnički predmeti, prikazani na izložbi, otkrivaju koja je zapravo bila uloga Jovanke Broz kao prve dame i supruge doživotnog predsednika SFRJ. Da li je vidimo kao prvu damu, ideal lepote, modnu ikonu ili partizanku, te koliko su njeni različiti identiteti sadržani u ovim predmetima, koji predstavljaju svojevrstan muzej sećanja čiji je prvi kustos bila upravo Jovanka. Izložba, dakle, ima višestruki značaj: s jedne strane predstavljeni su predmeti koje publika pre nije imala priliku da vidi, dok sa druge strane predstavljaju svedočanstva na osnovu kojih možemo rekonstruisati afinitete i detalje iz njenog života. 

Koliko se o kolekciji slika Jovanke Broz znalo pre izložbe u Galeriji Matice srpske i kakav je bio status tih dela tokom prethodnih decenija?

– Slike koje su godinama bile deo jedinstvenog muzeja sećanja ,,kustoskinje” Jovanke Broz bile su njen izbor. Prelaskom iz javnog u skriveni život, ponevši sa sobom pojedine, za nju samu vredne predmete, napravila je, u stvari, lični odabir životnih epizoda iz prošlosti koje je čuvala od zaborava. Trideset tri godine ovi umetnički predmeti bogatili su prostor u kom je živela, a nama danas otkrivaju njena opredeljenja, emocije i duhovni svet.

Ova ,,kolekcija” je u Galeriju Matice srpske stigla nenadano. Naime, nakon smrti Jovanke Broz i komisijskog pregleda kuće u kojoj je živela, stručnjaci Muzeja Jugoslavije smatrali su da slike moraju biti pregledane, očišćene i restaurirane pre nego što budu smeštene u depo muzeja kom pripadaju. S obzirom na to da su se umetnička dela iz date kolekcije godinama nalazila u uslovima smeštaja bez stručnog konzervatorskog nadzora, u privatnom domu gde su neka od njih bila neadekvatno smeštena i čuvana, priprema ove izložbe trajala je dugo jer su svih 36 dela prošla kroz sveobuhvatne konzervatorsko-restauratorske postupke.

Na izložbi Partizanka i Fragonar. Kolekcija slika Jovanke Broz izložena su 36 dela koja su se tri decenije nalazila u vili koju je Jovanka Broz koristila nakon smrti svog supruga Josipa Broza, u Bulevaru kneza Aleksandra Karađorđevića broj 75 , nekadašnjem Bulevaru mira, koji se pre toga zvao Bulevar Oktobarske revolucije. Zbirka slika Jovanke Broz ne postoji niti je ikada postojala kao samostalna zbirka.  Jovanka Broz je više od tri decenije živela u svojevrsnom kabinetu uspomena koji je kao vremensku kapsulu prenela iz jednog okruženja u drugo, pokušavajući da što je više moguće imitira ambijent Rezidencije u Užičkoj 15 u koju je krajem 1945. došla kao domaćica i ne sluteći da će sedam godina kasnije, udavši se za Tita 15. aprila 1952, postati, kako sama kaže, „prava domaćica ovog doma”.

Premda je u očiglednom fokusu ime Jovanke Broz, koliko je ova izložba važna za isticanje samih autora čija su dela zastupljena? Gde je njihovo mesto u istoriji domaće likovne scene i koji su to najznačajniji autori čija će dela publika videti na izložbi?

– Kolekciju čine dela uglavnom jugoslovenskih umetnika – Miljenka Stančića, Aleksandra Đonovića, Stojana Aralice, Mladena Josića, Vlaha Bukovca i drugih. Većina umetničkih dela datira iz druge polovine 20. veka. Od svih izloženih slika skoro trećinu čine pejzaži. Beograd je grad u kome je Jovanka Broz najduže živela i kome se, po njenim rečima, uvek najradije vraćala, Tu su i Osijek, Varaždin, Sveti Stefan, seoski predeli Vojvodine i Šumadije, planinski i morski pejzaži. Ove slike ne predstavljaju organsku umetničku celinu, već su zbir poklona i čine kolekciju uspomena Jovanke Broz, i kao takve ih treba sagledati.  U Jovankinim privatnim odajama nalazile su se slike sa tipično ženskim temama kao što je slika Žene u razgovoru Vlaha Bukovca.

Od 36 izloženih slika trećina je poklonjena Jovanki Broz sa posvetom napisanom lično njoj, što nam govori da je kao prva dama putujući sa suprugom imala zvaničnu ulogu u protokolu, iako je najčešće percipirana kao Titova nema pratilja. Odevena u plavu haljinu jednostavnih linija, prekrštenih ruku u krilu sa belim rukavicama, crvenim karminom na usnama i uredno očešljanom, prepoznatljivom punđom, Jovanka Broz pozirala je nekoliko puta Ljubi Babiću, Vilku Šeferovu, Omeru Mujadžiću i Slavku Šohaju. Na tim portretima ponavlja uvek istu pozu, dok umetnici biraju „zanimljiv” ugao posmatranja – profil ili tri-četvrt profil, kao već dobro poznatu rodno utemeljenu vizuelnu konstrukciju.

Koliko je za Galeriju Muzeja naivne i marginalne umetnosti u Jagodini važno povezivanje, kakvo ste sada ostvarili sa Galerijom Matice srpske i Muzejem Jugoslavije?

– Ova izložba predstavlja veliki korak u povezivanju Muzeja naivne i marginalne umetnosti sa drugim republičkim ustanovama kulture što je jedan od važnih aspekata našeg postojanja. Kroz ovu izložbu pokazala se  plodotvornost saradnje između tri nacionalne ustanove kulture Galerije Matice srpske, Muzeja Jugoslavije i Muzeja naivne i marginalne umetnosti. Ovakve saradnje su jako važne i dragocene, iz razloga što one ne samo da štite kulturno nasleđe, nego ga predstavljaju, promovišu i pokazuju javnosti koja se bogatstva čuvaju u nacionalnim muzejima Srbije.

N. Marković