IZ RUKOPISNE ZAOSTAVŠTINE STOJANA VUJIČIĆA (1933 - 2002) Jovan Dučić u Budimpešti

Kralj Aleksandar Karađorđević je svojim dekretom od 3. januara 1932. naimenovao Jovana Dučića vanrednim poslanikom i ovlašćenim ministrom Kraljevine Jugoslavije u Budimpešti. Dučić je u prisustvu svih službenika jugoslovenskog poslanstva predao akreditiv guverneru Miklošu Hortiju 25. februara. Po protokolu su bili prisutni i tadašnji mađarski ministar inostranih poslova Lajoš Valko i kompetentan državni sekretar Mađarske Ištvan Urai. Imenovanje Dučića za poslanika u Budimpešti u tadašnjim jugoslovenskim diplomatskim krugovima je izazvalo izvesne dileme.

Savremena štampa u Budimpešti međutim, naglasio razlike izmeđi njegovog prethodnika, poslanika Radomira Lukovića (za njegovo vreme je bilo slabih kontakata sa mađarskom vladom), dok Dučića, poznatog i slavljenog pesnika su primili reprezentativno, praćeno spektakularnim intervjuima. Prezentacija Dučića je bila nadobudna u jugoslovensko-mađarskom ekonomskom i kulturnom približavanju  obzirom na  njegovu reputaciju, književni opus i renomiranu ulogu u evropskoj književnosti, obazirajući se i na njegovu diplomatsku aktivnost. Dučić, iako je bio prvi put u Mađarskoj,   istakao  poznavanje mađarsku istoriju i književnost od  Aranja i Petefija sve do Adija. Za vreme tadašnje jugoslovenske vlade  je na  beogradskom univerzitetu otvorena katedra  za mađarski jezik,  u znaku unapređenja odnosa sa severnim susedom.  Dučićev ugled  u Budimpešti upadljivo pozdravljen ne samo u savremenoj mađarskoj štampi, već i u beogradskoj Politici, a čak i u bečkoj štampi se pojavio poduži članak  o njegovom naimenovanju  u Budimpešti.

Dučićeva simpatija prema Mađarima i mađarskoj kulturi se datira od ranije: poznato je njegovo prijateljstvo sa Kornelom Sentelekijem još 1927. godine, iz Kaira, kada se već konkretno formira u Subotici antologija modernih srpskih pesnika na mađarskom jeziku, pod naslovom „BAZSALIKOM“ (Bosiljak), u kojoj treba da učestvuje i Mladen Leskovac sa svojim prevodima Endre Adija. Dučić je  poznavao poeziju Adija iz Leskovčevih prevoda na srpskom, dok ga je ranije  čitao samo  na nemačkom jeziku.

1932. godine bio značajan kulturni događaj u Budimpešti: na inicijativu mađarskog pisca Dežea  Kostolanjija je organizovan X. Kongres međunarodnog PEN Kluba. Među uvaženim piscima iz celog sveta na kongresu bio je prisutan i Jovan Dučić.

Književni časopis „NYUGAT“ (Zapad) je istovremeno slavio i svoj jubilej: 25 godina redovnog izlaženja. Jubilarni broj je posvećen i gostima kongresa PEN Kluba, te urednici Žigmond Moric i Mihalj Babič su tražili pesme od Dučića. Tri Dučićeve pesme su objavnjene tim povodom u prevodu Babiča (sa francuskog)   sa njegovim posebnim pogovorom. Dučić i Babič su imali prepisku na francuskom jeziku. Uz Dučića iz Jugoslavije   bili su prisutni još i hrvatski, slovenački pisci, ali važan je bio gost i Svetislav Stefanović, predsednik Srpskog PEN kluba. 

Dučićeva budimpeštanska misija je bila dragocena ponajviše u pogledu  poboljšavanja jugoslovensko-mađarskih kulturnih veza. Atmosfera je tada bila odlična i za mađarsku književnost u Jugoslaviji. Tada se ostvarilo, na subotičku inicijativu, pokretanje edicije pod naslovom „Jugoslovenska mađarska biblioteka“  decembra 1932. godine pod uredništvom Deneša Štrelickog. Prva knjiga je bila od Jovana Dučića „Grad snova“, koja sadrži eseje, putopise i pisma. (Prevodilac  Jožef Debreceni-Bruner koji  beleži i uvodni esej što se citira u studiji). U toj knjizi se nalazi i Dučićev „Uvod autora“ specijalno napisan za ovo mađarsko izdanje, obuhvatajući mađarsko-srpske istorijske i književne veze  (u studiji se tekst citira u potpunosti). Na srpskom, tj. u originalu ovaj Dučićev tekst nije publikovan, niti je poznato gde se nalazi (barem do nastanka ove studije S. Vujičića). Bilo bi od ogromnog značaja da se u zaostavštini J. Debrecenija ili D. Štrelickog taj tekst jednom ipak pronađe.

Senteleki je imao nameru da poseti Dučića u Budimpešti povodom jednog prijema na jugoslovenskom poslanstvu, ali nije dobio  dozvolu ni za odsustvo, niti  za ilaz iz Jugoslavije. Kada je konačno stigao maja  1933. godine  i bio na lečenju u budimskom sanatorijumu, Dučić ga je tamo posetio, ali  nisu se više sreli, jer  Senteleki po povratku u Stari Sivac   ubrzo umire.

Dučić je ostao u Budimpešti samo do 30. jula 1933. godine, tada odlazi na godišnji odmor, a posle toga bio premešten u Rim, te se nije ni vratio više u Budimpeštu.

Iz jedinog poznatog Dučićevog obimnijeg izveštaja, koji je napisan uoči odlaska iz Budimpešte 13. jula 1932. i upućen ministru inostranih poslova Bogoljubu Jevtiću, u pretencioznom literarnom stilu, uočljiv je odraz  onog pesimizma, koji je on iskusio u Mađarskoj u vezi sa situacijom u Jugoslaviji, kao i mišljenje nekih da  Srbija oskudeva u kulturi.

Međutim svakako treba obratiti pažnju  na distinkciju, da je po Dučićevom mišljenju Mađari misle sasvim drukčije o Jugoslaviji nego o Jugoslovenima, za koje drže da su moćan i pametan narod, dok opisuje i  neko  mađarsko  verovanje po kojem je Jugoslavija stvorena od neprijatelja Mađara i protiv Mađara.  Dučić i sam  naziva svoj izveštaj „nizom refleksijâ“, čak i analizom izvesnog psihičkog momenta što  sa jugoslovenske strane ipak ne može da se mimoiđe. Ali i zaključuje, svakako je jugoslovenski interes da u civilizovanoj Evropi ovaj narod treba da se predstavlja kao moderan i kulturan.

U studiji se citira Fon Hasel, poslanik Nemačke u Budimpešti, koji  u izveštaju svojim nadležnima daje pozitivnu sliku o Dučiću (već posle njegovog odlaska iz Budimpešte),  a okarakteriše ga kao modernog pesnika-diplomatu.  Zanimljiv je podatak da  Fon Hasel skoro odlazi u Beograd, zatim u Rim, gde  su se kolege ponovo sreli.

Dučić je preminuo daleko od svoje domovine. Vest o upokojenju pesnika je zaobilazno i kasno stiže u Mađarsku. Pisac Janoš Herceg  iz novina je saznao vest o Dučićevoj smrti i piše nekrolog u pečujskom časopisu  Društva Janusa Panoniusa („SORSUNK”).  Sa sličnim velikim zakašnjenjem   objavi sećanje na pesnika i novosadski dnevni list „Nova pošta“ pod naslovom „Jovan Dučić, pesnik snova. Povodom smrti srpskog pesnika i diplomate.“ 

Marijeta Vujičić