IZA KULISA PROŠLOSTI „Pozorišne priče: Od srednjeg veka do dubrovačke drame“ Milene Kulić

Dobitnica književne Nagrade „Bogdan Čiplićˮ za najbolji prozni rukopis, Milena Kulić, smelo se upustila u proučavanje pozorišnog prikaza stvarnosti srpskog srednjovekovlja do razvoja renesansnog teatra u Dubrovniku. Knjiga je, dakle, podeljena na dva dela, pri čemu oštrog prelaza nema, budući da autorka neguje stil nagovešten u naslovu: postojanje pozorišta je priča koja traje i povezuje različite kulturno-istorijske tokove i podneblja.

Prvi tekst predstavlja pokušaj rekonstrukcije srednjovekovnog pozorišta u srpskoj literaturi od XIII do XV veka, koji nije moguć bez ponovnog osporavanja dva okoštala mita o našem srednjem veku. Da nije reč o „dobu mraka, okrutnosti i divljaštvaˮ pisali su brojni značajni proučavaoci, ali drugi mit, o nepostojanju pozorišta u tom periodu, opstaje do današnjih dana. Oslanjajući se na neveliku, ali relevantnu literaturu na tu temu, autorka razjašnjava terminološke nedoumice u vezi sa poimanjem glumaca i pozorišta. Ispitujući njihov ambivalentan status, ona daje živa i autentična svedočanstva o zbivanjima na dvorovima, ali i na ulici, gde su najčešće u okviru svetkovina upriličene glumačke igre. Paradoksalno, preko tragova o zabranama ovih delatnosti, od kojih su najznačajnija u delu Teodosija, biografa iz XIII veka, potvrđuje se njihovo postojanje i uloga, od religijskih predstava, do grubo-zabavljačkih, pa čak i surovih uprizorenja. Jedna od vrednosti Pozorišnih priča jeste što autorka ide korak dalje od zanimljivih, pa i jezivih detalja, kao što su oni o mučilištu Dobrimira Streza. Za čitaoca ovi brutalni prizori ostaju samo jedan od pojavnih oblika srednjovekovnih pozorišta, dok je njegova suština, zahvaljujući fokusu i konciznosti autorke, jasna: svetovno pozorište srednjovekovne Srbije bilo je mesto igre, veselja i razonode.

O konceptu pozorišta na fresci pisano je malo i fragmentarno. Recenzent knjige, prof. Jovan Delić, ističe kako je opis srednjovekovnog pozorišta prema fresci „Sveti Nestor ubija Lijaˮ pionirski rad Milene Kulić. To je, ujedno, i najzanimljiviji tekst u knjizi, u kom autorka inventivno spaja znanje o pozorištu i znanje o slikarstvu sa veštinom tumačenja književnosti. Na taj način njena uzbudljiva interpretacija prevazilazi tipizirani opis vizuelnih utisaka. Premda je odmerena i objektivna, u svojim najboljim trenucima ona iskazuje istinsku posvećenost i strast prema predmetu izučavanja, nudeći britke analize i potencijalne odgovore na pitanja koja su u teatralogiji otvorena vekovima. Drugi deo studije posvećen je imenima koja ostaju neraskidivo povezana u istoriji književnosti i istoriji pozorišta, Marinu Držiću i Marku Fotezu, sa ciljem da se pruži detaljni kritički pregled Fotezove revitalizacije dubrovačke književne baštine. Ono što autorka intuitivno prepoznaje kod Foteza jeste i polazišna tačka njenih istraživanja: nema uprizorenja dramske sadašnjosti bez prikazivanja dramske prošlosti, i nema novog pozorišta dok ne savladamo staro. Temeljna analiza Fotezove postavke Dunda Maroja i drugih Držićevih dela, ali i Fotezovih mladalačkih eseja i feljtona, pokazuje da se rekontekstualizacijom prošlosti, a ne prostim vraćanjem renesansi, može doći do pozorišno-dramske istine.

Milena Kulić nije novo ime u našoj nauci o književnosti i teatralogiji, ali njene Pozorišne priče pokazuju da nove perspektive, uz zreli i odgovorni pristup istraživanju, daju značajne naučne rezultate. Samosvojni kvaliteti njene monografije ne umanjuju mogućnost da ona bude podloga za buduća istraživanja mlade autorke u smeru pozorišne i dramske sadašnjosti.

Sanja Perić