„Srbobranke iz Austrije, Mađarske i Rumunije” Dejana Tomića VELIKA NARODNA LIRA

Prilježni istraživač rasutog srpskog narodnog muzičkog, proznog i poetskog blago nanizao je u ovoj knjizi, kako to veli akademik Matija Bećković, „davorije znanih i neznanih pesnika, koji su opevali vreme i događaje u kojima su živeli i učestvovali”. Sabrao je tako Tomić ukupno 227 srpskih rodoljubivih pesama, objavljenih između 1818. i 1941. godine u starim srpskim listovima, časopisima, almanasima i kalendarima, od kojih su svi - izuzev Letopisa Matice srpske, davno ugašeni:  Novine Srbske, Srbska Zora, Srbsko-Dalmatinski Magazin, Srbadija, Serbska Pčela, Serbski Narodni List, Srpski Dnevnik (1852-1864), Male Novine, Srpske Novosti, Njiva, Banatski Almanah, Svetovid, Temišvarski Vesnik...

– Srbobranke su bile i ostale do dana današnjeg slika naše nacionalne svesti i naših nacionalnih buđenja, zanosa ponajviše. Zato nam i danas, kada se sa vremenske distance, duže od veka, u njih zagledamo, kada se u njihovu bisernu misao udubimo, Srbobranke, u svojoj srdačnoj neposrednosti, deluju blisko i lekovito. A najveća njihova vrlina jeste čestitost i čistota – piše književnik dr Slavomir Gvozdenović. – Evropejci duhom, Srbi ubeđenjem, kalemili su tyi naši autori svojim stihom voćku, čudnu i plemenitu, čija se krošnja, sa granom, listom i plodom, do nas pruža. Napisanenj srcem i drhtavom rukom u Beču, Budimu, Sentandreji i Temišvaru, u banatskom selu Dinjaš ili gde bilo, svedočanstvo su našeg buđenja i traženja i naše pripadnosti Rodu. One su poziv, velika poruka i još veća ideja...   

Tomić je do sada objavio tri knjige Srbobranki. Jedna je u fokusu imala periodiku iz Crne Gore i Stare Srbije, druga se odnosila na rodoljubivu poeziju sabranu iz srpske periodike koja je objavljivana u Dalmaciji, Hrvatskoj i Slavoniji, dok je za treću, naslovljenu Srbobranke iz Bosne i Hercegovine, akademik Rajko Petrov Nogo u svom predgovoro pored ostaloga napisao: „Zamišljene da kao nekad narodne pesmarice kolaju od ruke do ruke, ove bi Tomićeve knjige htele da budu, makar i anahrono, budnice našeg ravnodušnog i uspavanog - jer raspamećenog sveta“.  Inače, kako sam Tomić otkriva, ideju za naslov Srbobranke dala mu je knjiga srpskog rodoljubivog pesnika iz Kotora, Rista Milića, koji je 1870. godine u Državnoj Pečatnji na Cetinju štampao zbirku svojih pesama naslovljenu  „Serbobranke”.

Novom Sadu

(...)

Gdi si sada Fruškogorska vilo,

S Fruške Gore da doneseš cveća,

Dičnom gradu da opleteš vence,

Da ukrasiš sokolovo gnjizdo,

Da je rodu na ponosi diku

Gdi si sada fruškogorski pevče

S tvojom srbskom sodružnicom

svetlom

Da mi pustiš tvoga ljubka glasa,

Da popevaš staru pesmu sladku

Novom Sadu na slavu i hvalu (...)

A. Nikolić

Serbskij narodnij list, Pešta, 30. maj 1939.

Monografija „Srbobranke - iz Austrije, Mađarske i Rumunije” je realizovana u saradnji sa Književnom zadrugom Srpskog narodnog vijeća iz Podgorice, temišvarskim Savezom Srba u Rumuniji i Narodonosnim udruženjem za očuvanje kulture i tradicije iz Lovre u Mađarskoj, uz podršku Vlade AP Vojvodine. 

M. Stajić