Savi Damjanovu uručena nagrada „Stevan Pešić”

Priznanje ustanovljeno 1995, koje se dodeljuje najboljem novoobjavljenom književnom delu ostvarenom na srpskom jeziku u žanrovima i duhu koje je zastupao Stevan Pešić (1936-1994), pesnika, pripovedač, esejista, putopisac i dramski pisac,  profesor Damjanov je dobio za knjigu „Istorija kao apokrif” u izdanju novosadske „Agore”. Zapravo, objavljena kao četvrti tom autorove izabrane proze, „Damjanov: Iskoni be slovo”, knjiga „Istorija kao apokrif”, u stvari, sadrži istoimeni roman i zbirku priča „Porno-liturgija arhiepiskopa Save”.

– Bez obzira na naslov, „Istorija kao apokrif”, nije reč o istorijskoj knjizi, niti o naučnoj literaturi – navodi dr Zoran Đerić, predsednik žirija nagrade, koji su još tvorili i prof. dr Vladimir Gvozden i Zdenka Valent Belić. – Bliža odrednica: roman-lakrdija, ide u prilog žanru koji bi se, pojednostavljeno govoreći, mogao opisati kao parodijski. Istorijske ličnosti u neistorijskim situacijama. Cirkus Istorije nije zaobišao ni naše savremenike, poznate ličnosti. Ali već u naslovu je naglašeno da je ova istorija apokrifna, dakle, nekanonska, nepriznata, a, najverovantije, i lažna. U svakom slučaju „duhovita i smela, fantazmagorična i ironična, jezički lascivna knjiga – knjiga koja pokušava biti izvan i iznad svih tabua“.

Govoreći o još jednoj kvalifikaciji „Istorije” – erotska, dr Đerić napominje da će se nekome ona učiniti preblagom.

– Ipak, da – erotska, a ne pornografska literatura. Iako je ovaj prefiks, „porno“, u naslovu „Porno-liturgija Arhiepiskopa Save”, izazvao mnogo zabune, pa i otpora, pri čitanju ove knjige. Zbog otvorenosti, vokabulara, „finijim“ čitaocima može se ovo učiniti kao skaredno. Bez obzira na vaspitanje, meru ukusa i – navedenog već – stida, ne smemo smetnuti s uma da je proza Save Damjanova, pre svega parodija, pa onda i travestija u svakom smislu – napominje predsednik žirija. – Ono što je, u našem dobu, zahvatilo sve pojave, narušilo mnoga pravila i bitno izmenilo opštu, ili famoznu „sliku sveta“ – vidljivo je i u umetnosti. U književnosti to je, pre svega, poremetilo međužanrovske konvencije. Približavanje između proze, poezije, ali i onog drugog, tzv. nefikcijskog njenog dela – eseja, kritike, teorije književnosti.

To približavanje je, dodaje dr Đerić, naizgled, paradoksalno, udaljavanje od pojedinog, strožije određenog žanra.

– Za postmodernizam je karakteristična mutacija žanrova. Namerna, ili hotimična. To je produkt našeg vremena, preobražaja koji su izazvali ili su usledili sasvim spontano, približavajući, čak ukidajući postojeće granice, razlike između suprotnosti, polova... – napominje Đerić. – Sava Damjanov, parodira, pervertira, travestira, do neprepoznatljivosti mutira prozni žanr, pre svega. Na jednoj strani – pisanje priče, a na drugoj – nastajanje ili nestajanje romana. Na trećoj – auto-recepciju svega toga. Omiljeni postupak ovog pisca je mistifikacija. I po tome je srodan sa Stevanom Pešićem, naročito sa njegovim ciklusom romana Velika knjiga, ili knjiga o Kovilju, koje je iz rukopisne zaostavštine objavila Gradska biblioteka u Novom Sadu. Njegovi romani se mogu čitati kao formalno uglačana poetska proza, imaju „šarm dečjih pesmica“, ali se mogu doživljavati i kao „poučitelna“ književnost, kao „otmena i kultivisana zabava“.

Književni istoričar, esejista i profesor Filozofskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, dr Sava Damjanov je i jedan od najistaknutijih savremenih srpskih proznih pisaca.  Autor je tridesetak proznih, književnokritičkih i književnoistorijskih knjiga, zastupljen je u svim relevantnim antologijama savremene srpske  proze, a tekstovi su mu prevođeni na engleski, francuski, nemački, ruski, poljski, češki, mađarski, slovački, rusinski, ukrajinski, bugarski, slovenački i makedonski jezik. Za svoja književna i književnoistorijska dela do sada je dobio „Brankovu” i nagradu „Zaharije Orfelin”, Nagradu za najbolju proznu knjigu godine Društva književnika Vojvodine, te priznanja „Laza Kostić”,  „Sreten Marić“, „Todor Manojlović“, “Teodor Pavlović“...

– Čast mi je da sam laureat nagrade koja nosi ime Stevana Pešića, značajnog a nepravedno zapostavljenog srpskog pisca – reči su prof. dr Save Damjanova. – Lično sam ga poznavao i katkad imao prilike da vodim s njim zanimljive razgovore. Naravno da mi tada nije ni na pamet padalo da ću decenijama kasnije doživeti priznanje u znaku njegovog dela, a da njega samog više neće biti. Zato ovu nagradu doživljavam ne samo kao nešto što govori o mojoj knjizi „Istorija kao apokrif”, već i kao simboličan gest u spomen i slavu Stevanu Pešiću.

        M. S.