OBJAVLJENA SPOMENICA EPARHIJE OSJEČKOPOLJSKE I BARANJSKE Blago sačuvano u teškim vremenima

Nastala na temeljima ideje blaženopočivšeg vladike Lukijana (1933 - 2017), knjiga je oblikovana s ciljem da se ne zaboravi istorija Srba i Srpske pravoslavne crkve na prostorima Eparhije „u vremenima kada to nije bilo jednostavno i lako”: s jedne strane ratna dešavanja i sve nevolje koje rat sobom nosi, a s druge strane, period mirne reintegracije prostora koji obuhvata Eparhiju osječkopoljsku i baranjsku u sastavu Republike Hrvatske.

Na svom redovnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, održanom u Beogradu od 9. do 24. maja 1991, obnovljena je drevna Eparhija osječkopoljska i baranjska, a za prvog njenog episkopa izabran je tadašnji arhimandrit Lukijan (Vladulov). Hirotonija novoizabranog episkopa Lukijana izvršena je po njegovoj želji u Sabornoj crkvi Svetoga oca Nikolaja u Sremskim Karlovcima 14. jula 1991. godine. Hirotoniju episkopa Lukijana izvršio je blaženopočivši patrijarh srpski Pavle sa više otačastvenih arhijereja, sveštenstva i u prepunoj crkvi blagočestivog naroda. Za privremenu rezidenciju i sedište Eparhije određeno je da bude u Patrijaršijskom dvoru u Dalju zbog nemogućnosti stolovanja u Osijeku.

Patrijaršijski dvor u Dalju, koji je građen etapno, od početka 18. veka do 1828. godine, a najviše zaslugom karlovačkih mitropolita Pavla Nenadovića (1749–1768) i Stefana Stratimirovića (1790–1836). Tokom izgradnje Dvora u njemu je oformljena i mala kapela, posvećena Svetom prvomučeniku i arhiđakonu Stefanu. Za razliku od mnogih, potpuno uništenih srpskih svetinja i drugih crkvenih građevina tokom 19. i 20. veka, Patrijaršijski dvor u Dalju je sačuvao svoj izvorni arhitektonski izgled. Međutim, kako je tokom Drugog svetskog rata bio pretvoren u štab nemačkih i ustaških vojnih jedinica, doživeo je teško unutrašnje stradanje, od kojeg se nije oporavio sve do devedesetih godina prošlog veka.

Blagoslovom Njegovog preosveštenstva g. Lukijana, episkopa osečkopoljskog i baranjskog, započeli su u decembru mesecu 1991. godine pripremni radovi službe Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Vojvodine na sanaciji i obnovi kompleksa Patrijaršijskog dvora u Dalju. Pripremni radovi obuhvatali su tehničko i foto-snimanje, koje su izvršili arh. Marija Radan Jovin i Dušan Radosavljević. Prvo se pristupilo radovima na obnovi enterijera – zamena dotrajale stolarije, elektro i vodovodne instalacije, malterisanje zidova i uređenje podova. U delu prostorija zapadnog krila, radi ujednačavanja plafonskih konstrukcija ponovo su izidani bačvasti svodovi...

U sklopu ovog dugogodišnjeg temeljnog rada, generalno je obnovljenja i pomenuta kapela Svetog prvomučenika i arhiđakona Stefana. Konverzaciju i restauraciju sačuvanog ikonostasa, koji je sredinom 19. veka izradio Georgije Bakalović, ikonopisac iz Sremskih Karlovaca, izvela je Galerija Matice srpske u saradnji sa Pokrajinskim zavodom za zaštitu spomenika kulture. Radi funkcionalne obnove ikonostasa i kapele, po ugledu na ostatak ikonostasa izrađene su nove Carske dveri, a ikone Blagovesti naslikao je Miroslav Nonin, slikar konzervator Pokrajinskog zavoda. Tokom montaže ikonostasa obnovljene su i ikone Sv. Dimitrija i Raspeća, iz XIX veka u nišama đakonikona i proskomidije u kapeli...

Priča o obnovi Patrijaršijskog dvora u Dalju samo je jedna u nizu iz Spomnice. Jer, kroz četiri temeljna poglavlja, prilično detaljno su obrađeni svi hramovi, manastiri i crkvene opštine u Baranjskom, Borovskom, Vukovarskom i Osijčekom namesništvu. Pri tome se predočene informacije kreću od onih osnovnih, istoriografskih, preko zabeleški o sveštenstva koji su u datom mestu službovali i verskoj nastavi (kada je i ko je održavao), zaključno s. Posebna pažnja posvećena je popisu kulturnih dobara: starih knjiga, crkveno-umetničkih predmeta, ikonostasa i ikona, uključujući i njihove autore (ako su znani), a ove „biografije” zaokružene su podacima o stanju objekata, uključujući i one o njihovoj sanaciji, rekonstrukciji i restauraciji, ukoliko je takvih aktivnosti bilo.

Tako se, recimo, niz detalja može saznati o crkvi u Boboti posvećenoj Svetom velikomučeniku Georgiju, koja je podignuta 1778. i zaštićena je kao kulturno dobro. Ikonostas, završen iste godine, rad je Jakoba Gerstnera, osiječkog duboresca i Jovana Isajlovića starijeg, ikonopisca iz Dalja. Visoka oltarska pregrada kvalitetom čipkastog ažuriranog duboreza, dodatno ukrašenog pozlatom i bojenim posrebrenjem, predstavlja jedno od najreprezentativnijih dela srpske barokne umetnosti. I ikone i ikonostas su u poratnim godinama konzervirani i restaurirani, uglavnom u Novom Sadu, u Pokrajinskom zavodu, te delom u Osijeku. I sam hram je s novim milenijumom dočekao obnovu. Podignut je, između ostalog, lep zvonik sa satom, a izgrađen je i novi parohijski dom, kojeg je 2009. osvetio upravo episkop Lukijan.  Za opise hramova u Spomenici zaslužan je istoričar umetnosti Dejan Radovanović, obilje fdotografija, koje prate izdanje, delom dolazi iz arhive Eparhije a delom je njihov autor Nedeljko Marković, dugogodišnji fotograf Zavoda, dok realizaciju izdanja potpisuje istoričarka umetnosti Katarina Dobrić. Štampanje monografije pomogao je Pokrajinski sekretarijat za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama.

M. Stajić