Književnost srpske dijaspore: Dragomir Dujmov iz Budimpešte

Književnik i kritičar David Kecman Dako iz Sombora, sagledavajući stvaralački opus Dujmova, predočava da je to otkrivanje nekih belih mrlja iz naše istorije koje su slabo znane, pogotovo u matičnoj Srbiji.

Na tu vrstu stvaralaštva opredelio se Dujmov, čiji su preci u Ugarsku dospeli bežeći ispred Turaka iz Mostara 1687. godine, a on maturirao 1981. godine u tadašnjoj Srpskohrvatskoj gimnaziji u Budimpešti, potom 1989. na grupi jugoslovenske književnosti i srpskog jezika na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu i od tada kao profesor radi u Srpskoj gimnaziji “Nikola Tesla” u Budimpešti.

Iz pera Dujmova između korica je do sada objavljeno osam romana, pri čemu je “Voz savesti” doživeo tri izdanja; pred čitaocima su još naslovi “Pod nebom boje purpura”, “Jesejevo stablo”, “Sablja u jeziku”, “Ogledalo od zelenog jaspisa”, “Vreme mesečarenja”, “Raskršća” i “Beli putevi”, takođe i po tri zbirke pripovedaka i pesama, kao i druga spisateljska ostvarenja iz plodnog opusa Dujmova, poznata čitalačkoj publici u srpskoj dijaspori u Mađarskoj, pa i u Srbiji.     

- Opredelio sam se da sve ono što mogu sačuvam za budućnost u romanesknoj formi, a sve je zasnovano na istinitim događajima. Poslednji roman “Pod nebom boje purpura” vezuje se za tužnu priču iz 1941. godine, pre nego što će mađarska vojska preći jugoslovensku granicu. U selu Santovu na srpsko-mađarskoj granici kod Bačkog Brega, 25 kilometara od Sombora, uhapšen je santovački pravoslavni sveštenik Miloš Apić, mučen i na kraju ubijen, tako da je postao prva žrtva, pre nego što će Hortijevska vojska preći granicu. Kao dete slušao sam priče o tome zločinu, mada se o tome tada baš i nije smelo glasno govoriti. Sve sam detaljno istraživao, ustanovio da su vojnici koji su počinili zločin osuđeni i taj nemio događaj pretočio u roman  - priča Dujmov.

Srpska književna scena u Mađarskoj, prema mišljenju Dujmova, ima odlične pisce, ali ih je jako malo, pošto je i broj Srba u ovdašnjoj dijaspori sveden na desetak hiljada, tako da je skroman broj onih koji pišu i objavljuju svoja dela. 

Dujmov kao odličnog romanopisca i pesnika ističe Petra Miloševića, zatim vrsnog pripovedača Predraga Stepanovića, tu je srećom i Dragan Jakovljević koji je došao iz Kragujevca i tu u živi više od dve decenije, piše poeziju i prozu i urednik je “Srpskih nedeljnih novina”, a iz mlađe generacije Milan Stepanov.

Svi se sa posebnim pijetetom uvek prisećaju pesnika Stojana Vujičića, koji je iza sebe ostavio samo dve zbirke, ali bio je i ostao most između srpske, jugoslovenske i mađarske književnosti s obe strane granice.

Na vek od završetka Velikog rata između korica se našao roman “Jesejevo stablo”, posvećen tome kako su Srbi doživljavali učešće u vojsci Austrougarske monarhije, kada su morali kao podanici carskog apostolskog veličanstva Franca Jozefa da narukuju i mnogi bili prinuđeni da ratuju protiv svojih sunarodnika. Među njima je i glavni junak “Jesejevog stabla“, Žarko Ristov iz Lovre, mesta na Čepelskoj adi na Dunavu, jedinog u Mađarskoj gde su Srbi većinsko stanovništvo. Ristov je u ratni vihor ušao kao austrougarski kaplar, ali po izbavljenju iz ruskog sužanjstva i pristupanja Srpskom dobrovoljačkom puku sa mnogim rodoljubima prevalio je nesvakidašnje putešestvije od Rusije do Solunskog fronta.

Roman “Vreme mesečarenja” je priča o poratnoj drami u Bajskom trokutu i Baranji, u vreme kada je srpska vojska stigla do Pečuja, Segedina i Baje, gde se zadržala sve do 1921. godine. U epicentru dešavanja su Baji i Pečuj,  a do presude dolazi u Trijanonu, pa se srpska vojska povlači. Neuspeo je ostao pokušaj nastanka “Srpsko mađarske baranjsko bajske republike”, tvorevine neobičnog i dugog naziva koja je trajala svega šest dana, a na čelu te “republike”  bio je poznati srpski slikar Petar Dobrović, ne dobivši podršku ni u Beogradu niti od sila pobednica u Velikom ratu.

- Bilo je i ima romana u srpskoj književnosti o zbivanjima iz tog vremena, ali iz srbijanskog aspekta. Međutim, postavljam pitanje: Šta je sa nama Srbima koji smo bili sa druge strane, pa smo morali da učestvujemo u svemu tome? Tako je iz perioda nakon Prvog svetskog rata, optacija stanovništva tema roman “Voz savesti”, do tada nepoznata, kada su Srbi imali izbor da li će ostati u Mađarskoj ili se preseliti u novonastalu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Većina Srba je poslušala crkvu koja je propagirala optaciju i iselila se u Kraljevinu SHS, međutim, veliki broj nije dobro prošao. Opisao sam sudbinu optanata iz Batanje koji su sa pomoriške pomoriške crnice bili “bačeni” u Makedoniju na Ovče polje, što je za njih bio kulturni i životni šok - ukazuje Dujmov.

Kako je biti otkrivač belih mrlja u našoj istoriji i kako je uopšte biti srpski pisac u Mađarskoj? Bez obzira što su teme neugodne i treba se sa njima suočavati sa istorijske distance, Dujmov veli da mu je lepo i ugodno bavljenje tom tematikom, da nema nikakvih problema, jer poznaje obe kulture, Srpsku i Mađarsku, te da je time samo bogatiji.

- Za mene je to večita inspiracija. Mnogi pisci imaju problem oko teme, a hvala bogu, ja nisam imao taj problem, jer uvek ima tih zajedničkih srpskih i mađarskih tema koje nas povezuju. Mora se znati da se o srpskoj književnosti i kultura prve polovine 19. veka, ne može govoriti a da se ne spomenu Pešta, Budim, Sentandreja i druga mesta u Mađarskoj gde su živeli i stvarali Srbi. Ili, ako učimo o značajnim ličnostima, bilo da su političari, kulturni delatnici, profesori i drugi istaknute ličnosti tog vremena, svi imaju odrednicu u biografiji da su se školovali i studirali u Pešti. Uvek je postojala veza između Budimpešte, Bačke, Banata i Srema, pa čak i južnije preko Save i Dunava. Za mene je poseban doživljaj da mogu nešto svojim stvaralaštvom da pružim i sačuvam od zaborava događaje o kojima se do sada malo znalo i govorilo. Mislim da je to potrebno našim ljudima, da očuvamo naš identitet i civilizacijske tekovine koje su ugrožene - zaključuje Dujmov. 

Dujmov naglašava da četvrt veka održava odlične veze sa književnikom, pesnikom i kritičarem Davidom Kecmanom Dakom iz Sombora, koji mu puno pomaže, pa saradnja sa istoričarem i književnikom Milanom Micićem iz Novog Sada, prisne veze je imao sa Milovanom Vitezovićem, kao i pokojnim Dragomirom Brajkovićem, ali priznaje da među piscima iz Srbije nema baš veliki broj poznanika.    

Tekst i foto: Milorad Mitrović