Dvorci Vojvodine: Opstali uprkos promeni vlasnika, država i režima

Najstariji dvorac koji je izgradila porodica Marcibanji, nalazi se u Čoki, na reprezentativnoj lokaciji na glavnoj ulici varošice i uz stari park, na prvi pogled se dobro drži.

U odnosu na dva kaštela u Padeju, u najlošijem je stanju, jer mu očito već dugo nedostaje domaćinske pažnje i ulaganja u održavanje i obnovu. Dva kaštela u Padeju su prethodnih godina obnovljena, pri čemu je zdanje nekadašnjeg spahije Đerđa Divana koje se nalazi u selu sedište mesnih institucija, dok je kaštel Šulfof smešten nadomak naselja u ataru, od propadanja spasen u zadnji čas i obnovljen u izuzetno luksuznu i reprezentativnu oazu.

Prošlost dvorca u Čoki je prisno povezana sa porodicom Marcibanji. Braća Lerinc, Imre i Ištvan Marcibanji su 1781. godine u Beču na licitaciji komorskih dobara kupili kao pustaru Čoku sa okolinom za tadašnjih  95.000 forinti. Marcibanjijevi su poreklom bili Poljaci, a njihov predak Martin je bogatstvo stekao baveći se trgovinom. Po ugledu na turske spahije Srbi u Banatu su ga zvali Martin-Ban, što se kasnije pretvorilo u prezime Marcibanji koje su njegovi potomci prihvatili.



Gradnja dvorca započeta je polovinom 19. veka, zamišljeno je drugačije nego što je završeno, ali dok se u gradnji nije stiglo ni do prve ploče budući dvorac-imanje je dobilo nove gazde, bogate industrijalce Agoštona i Klusemana Barbera. Oni su ne zadugo posed u Čoki prodali Karolju Švabu, pa je on gradnju dvorca okončao 1869. godine.



Čoka je krajem 19. veka postala posed braće Artura i Karolja Lederera, jedne od najbogatijih spahijskih jevrejskih porodica. Ledereri su postali vlasnici dvorca kada je gradnja već bila završena, ali su punu pažnju poklonili njegovom unutrašnjem uređenju i uređenju parka. U posedu Ledererovih imanje je ostalo do Drugog svetskog rata, a 1950. godine tu je formirano poljoprivredno dobro. Dvorac je korišćen kao sedište Poljoprivrednog kombinata “Čoka”, pa je i danas sedište Poljoprivrednog preduzeća “Rit”, proglašen je za spomenik kulture od velikog značaja, a park koji se naslanja na dvorac koristi se kao gradski.

U Padeju je kaštel Divan izgrađen u neoromantičarskom stilu krajem 19. veka, kao porodična kuća vlastelina Đerđa Divana. Zgrada je skoro kvadratne, kompaktne osnove sa karakterističnim ugaonim kulama. Romantičarskoj ideji spahijskog poljskog dvorca doprinose masivnost zgrade, četvorovodno krovište sa ukrasnim bayama i šiljci kojima se kule završavaju.



U kaštelu poslednje spahijske porodice u Padeju smeštene su mesne institucije. Tu su odavno smeštena sedišta Mesne zajednice i Mesne kancelarije Padej, udruženja penzionera i još neke civilne organizacije. U značajnoj meri objekat je obnovljen i koristi se za aktivnosti od značaja za život sela.



Kaštel Šulhof koji se nalazi nadomak Padeja u ataru tog sela, sagrađen je 1896. godine. Sagradio ga je bogati vlastelin jevrejskog porekla Lajoš Šulhof koji je u Padej došao iz Subotice, koji je u ovaj deo stigao Banata u nameri da kupi zemlju, sagradi dvorac kao letnjikovac i da se bavi vinogradarstvom.



Šulhof je dvorac sagradio u klasicističkom stilu, takmičeći se sa braćom Arturom i K. Ledererom iz Čoke. Poput Ledererovih koji su iz svog podruma vina već uveliko prodavali širom Evrope, Lajoš Šulhof je vinograde zasadio na preko 300 hektara i pravio odlično vino. Šulhof je živeo na relaciji Budimpešta-Subotica-Padej, ali i po završetku Velikog rata 1918. godine i prisajedinjenja Vojvodine Kraljevini SHS, nastavio je da koristi imanje i kaštel, pa se tu i trajno nastanio 1920. Posle Drugog svetskog rata kaštel i imanje su se našli pod okriljem Poljoprivrednog kombinata “Čoka”, sve dok to preduzeće nije propalo i otišlo u stečaj, pa je kaštel 2006. godine kupio Darko Višnjić iz Pule i vratio mu sjaj.



Milorad Mitrović